“Qafqazinfo”da növbəti debat baş tutdu. Bu dəfəki debatın mövzusu gənclərin evlilik seçimlərinə ailələrin müdaxilə edib- etməməsi ilə bağlıdır. Debat iştirakçıları “Təmiz Dünya” İctimai Birliyinin sədri Mehriban Zeynalova, psixoterapevt Elmir Əkbər, VHP Gənclər Təşkilatının üzvləri Türkan Əziz, Namiq Əhmədov və “Dalğa” Gənclər Hərəkatının sədri Saleh Mehdizadədir. Moderator Günel Türksoydur:

Günel Türksoy: Valideynlər gənclərin evlilik seçiminə müdaxilə etməlidir ya yox?

Mehriban Zeynalova: İstənilən halda hər bir şəxsin özünün seçim hüququ var. Yəni əgər biz adətləri streotipləri, qaydaları kənara qoysaq və bu seçim hüququna hörmətlə yanaşsaq, o zaman təbii ki, bu hüququ hər kəs reallaşdıra bilər. Amma Azərbaycan elə bir ölkədir ki, orada daha çox streotiplər qaydalar, ənənələr mövcuddur. Və daha çox iqtisadi amillər ailələr üçün təsiredici məqamlardır. İqtisadi amilin ailə münasibətlərinə təsiri gətirib ona çıxarır ki, əksər evliliklər məcburi olur. Görüntü əslində gənclərin öz seçimidir. Düzdür, demək olmaz ki, bu bütün ailələrə xasdır. Amma erkən yaşlarda nikah iqtisadi amillərə köklənən məsələlərdir. Eyni zamanda digər mənəvi və dini amillərin də rolu var. Mənim müşahidələrimdə evliliklərin əksəriyyətində könüllü məcburiyyət və məcburiyyət var. Bizim gənclərin əksəriyyəti iqtisadi cəhətdən azad olmadıqlarına görə, odur ki seçimi daha çox valideynlər edir. Bu yanaşma ona gətirib çıxarır ki, könülllü məcburiyyət olsun.

Günel Türksoy: Yəni valideynlərin gənclərin evlilik seçiminə qarışmasını doğru hesab edirsiniz?

Mehriban Zeynalova: Ailə qurmaq elə məsələdir ki, orada çox ciddi addım atırsan. Gələcək həyatını qurursan. Əgər biz ailə üzvləriyiksə, birgə müzakirə aparırıq. Və bu müzakirədə şəxs öz seçimini, düşüncəsini bildirməlidir. Qarşı tərəf də ailədaxili münasibətlərə, mədəniyyətlərə və baxışlara uyğun olanı insanı seçir. Bu, təbii ki bəzi müzakirələrə səbəb olur. Ümumiyyətlə, götürdükdə qızla tanış olan kimi evlənib evə gətirmək hələ ki, bizim üçün norma deyil.

Türkan Əziz: Xanım deyir ki, istənilən halda ailə öz fikirlərini bildirməlidir. Tamam. Biz indi durub deyək ki biz kimlə istədik gedib onunla ailə quracağıq. Bu alınmayacaq. Əlbəttə, bizim valideynlərimiz bizim tərbiyə olunduğumuz mühitdə böyüməyib. Bizlərə ona görə də təpki olacaq. Amma təpki var deyə də, bütün seçimlərimizi ailənin istəyinə uyğun qurmamalıyıq. Nəhayətdə seçdiyim insanla mən yaşayacam. Mənim ailəm yaşamayacaq. Hər hansı bir iş də olacaqsa, yenə də mənə olacaq. Çünki həyat mənim həyatımdır. Mənim ailəm demokratik ailədir. Amma müəyyən mənada qarışırlar. Amma bu o demək deyil ki, məni ailəm mənə qarışır deyə, mən boyun əyməliyəm. Bəs onda məni insan olmağım, daxili azadlığım harda qaldı? Mənə desələr ki, sən bu insanla evlənməlisən. İstənilən iqtisadi, ya da digər faktorlar heç bir şey məni buna məcbur edə bilməz, əgər mən bunu istəmirəmsə. Mən özüm də gəncəm. Heç kimə ağıl öyrətmək istəmirəm. Sadəcə, gənclər öz seçimlərinə hörmət etməyi öyrənməlidirlər. Öz daxili azadlıqlarını ailəsinə sübut etməyi bacarmalı və qəbul etdirməlidirlər. Mən onda niyə cəmiyyətin bir üzvü oluram? Əgər məni əvəzimə mənim valideynlərim qərar verəcəksə. Heç bir amil insanı məqsədindən döndərməyə məcbur edə bilməz. Hələ hələ söhbət insan həyatından gedirsə.

Namiq Əhmədov: Valideynlər əlində bir şüar tuturlar ki, biz sizi böyüdürük. Buna görə də bizim dediyimiz olmalıdır. Bunları başa düşürük. Amma bu onların dediklərini etməyə əsas vermir. Uşaq vaxtından istədikləri bağçaya, məktəbə qoyurlar, hərbi xidmətə yola salırlar. Belə çıxır ki, ömür boyu onlar bizim həyatımıza müdaxilə etməlidir. Məncə, bu normal deyil. Son dövrlər gənclər və valideynlər arasında çox böyük uçurum yaranıb. Fikirlər üst üstə düşmür. Birinci növbədə gənc özünə inanmalıdır. Əmin olmalıdır ki, bunun getdiyi yol doğrudur. Bu qərarında əmin olub doğru olduğunu valideyninə sübut etməlidir.

Saleh Mehdizadə: Məncə, hər hansı hərəkət etmək üçün sadəcə istəmək kifayətdir. Valideynlərin kiminlə evlənəcəyinə qarışmaq məsələsini qəbul etmirəm. Amillər nə olursa olsun. Düzdür, indiyə kimi evlənmək təşəbbüsü göstərməmişəm, elə bir problemim olmayıb. Amma düşünürəm ki, nə vaxtsa evlənsəm ailəmin heç xəbəri də olmayacaq ki, mən evlənmişəm. Yəni o dərəcədə ailəm ilə hesablaşmıram. Amma indi kimlərsə də hesablaşır. Bunu məcburiyyətdənmi edir, yoxsa istəyərəkmi edir, bu onun şəxsi işidir. Əgər kimsə istəyirsə ki, ailəsi ilə hesablaşsın, yaxud ailəsinin tapdığı namizədlə evlənsin, bunu da özü bilər. Kim necə istəyirsə, elə də yaşasın.

Günel Türksoy: Türkan xanım, siz də ailənizə demədən evlənərsinizmi?

Türkan Əziz: Evlənərəm. Bu mənim həyatımdır və bunu mən yaşayacam. Mən ailəmin mənə dediyi insanı tanımıramsa, necə evlənə bilərəm onunla? Bundan əvvəlki zamanlarda necə olub onu bilmirəm. Yəqin ki, o dövrdə yaşayan insanlar bilər ki, şəkildən görüb qadını alırlarmış. Mən heç vaxt bunu edə bilmərəm. Belə olarsa, mənim evliliyim 3 gün çəkər.

Mehriban Zeynaolova: Bu kimi azadlıqlar insanın özünü şəxsiyyət kimi ailəsində necə tanıtmasından keçir. Mən öz mənimi ortaya qoya bilirəmsə, mənim seçimlərimə ailədə hörmətlə yanaşacaqlar. Amma dediyiniz halda mən sizə inandırıram ki, o qədər alətlər var ki, ailələrin əlində vaz keçirmək üçün. Sizə basqılar olacaq.

Türkan Əziz: Mehriban xanım, istənilən halda bu təpki olacaq. Bunu kim etsə, o situasiya ilə qarşılaşacaq. Bu cəmiyyət hələ azadlığı qəbul etməyib. Bu insanların təfəkkürü hələ də onu qavraya bilmir ki, hər bir insanın şəxsi həyatı deyilən bir anlayış var. Hər bir insanın intim həyatı vardır. Bu mənə məxsusdur.

Mehriban Zeynalova: Əslində, Azərbaycanda ailələr elə düşünür ki, 100 il bundan sonra da övladlarının təhlükəsizliyini təmin etməlidirlər. Alınan evlər, qızıllar bunun göstəricisidir. Hamısı övladını düşündüyü üçündür. Yəni onun gələcək həyatının firavan olması üçün bunlar edilir. Valideynlərin daim övladı üçün qorxu hissi var. Bu yaxşıdır. Amma bu ifrat dərəcədə insanın üzərinə basqıya çevriləndə onun özəl düşüncələrinə və ruhuna təsir edəndə bu dəhşətli formaya gətirib çıxarır. Çoxları bunu yaşasa da, buna qarşı çıxa bilir. Bir çoxları isə qısa müddətdə bu ağrıya çətinliyə dözə bilmədiyi üçün ayrılır. Əgər qadın olaraq iqtisadi güclü olcaqsansa, dediyiniz o daxili və ruhi, seçim azadlığını qazana bilirsən. Yox əgər hansısa iqtisadi asılılığın varsa, bu bir müddətdən sonra sənin ailəni cəhənnəmə döndərə biləcək. İqtisadi faktor mühümdür. Qadın evdə oturmalıdır, kişi qazanmalıdır. Bu patriarxal düşüncə tərzindən irəli gəlir. Bu düşüncə dəyişməyincə bizim insan haqlarımıza bu məsələlər təsir edəcək.

Türkan Əziz: İstənilən bir halda bu olacaq. Bu tendensiya müsəlman ölkələrində daha çox özünü göstərir. İstənilən ölkədə valideynin uşağına qarşı bir qoruması vardır. Valideyn hiss etmir ki, bunlar gəncin öz həyatını yaşamağa imkan vermir. Bu insanın 25 yaşı var və o hələ də öz həyat haqqında qərar qəbul edə bilmirsə və anasına deyirsə ki, mən kimlə evlənim? O ailə qurandan sonra ailəsi ilə necə yaşayacaq? Bu normal bir şeydir.

Mehriban Zeynalova: Bu ondan irəli gəlir ki, valideynlər bütün yükü öz üzərinə götürür. Və uşağa müstəqil inkişafına və özünü idarəetməsinə imkan yaratmır. Amma problem ondadır ki, sizin kimi danışan insanlar evlilikdən sonra öz uşaqlarına o münasibəti tətbiq edə bilmirlər. Və siz bugün evli deyilsiz və bu praktikanı həyata keçirə bilməyibsiniz. Zaman keçəcək evlənəcəksiz və bu gün dediyiniz sözlərin tam fərqini deyə biləcəksiz. Mənim ailəm məni vakuumun içində böyütdü. Amma bu mənə kömək edə bilmədi. Yaxşı ki, genetik güclülüyüm var idi ki, mən ayaqda dura bildim.

Türkan Əziz: Siz indi belə deyirsiz ki, biz də belə olacağıq.

Mehriban Zeynalova: Mən demək istəyirəm ki, mən öz uşaqlarıma bunu tətbiq etmədim və azadlığı verdim.

Türkan Əziz: Siz tətbiq etməmisinizsə, necə deyə bilərsiniz ki, biz bunu edəcəyik?

Mehriban Zeynalova: Yox, mən sizi ittiham edirəm. Mən deyirəm ki, gənclərin əksəriyyəti belə çıxış edəndə görüntü üçün yaxşı çıxış edirik. Amma praktikada, həyata tətbiq edəndə bir çox hallarda dediklərimizin əksini edirik. Çünki proseslər təsirlər, amillər o vəziyyətə gətirib çıxarır ki, bizim dəyişməyə gücümüz çatmır. Həyatda bunu dediyiniz formada ortalığa qoymaq üçün şəxsiyyət formalaşmalıdır. Mən əminəm ki, siz şəxsiyyət kimi formalaşıbsınız. Siz əminsiniz ki, bunu tətbiq etməyəcəksiniz. Amma insanlar var ki, səmimi deyil. Hətta sorğu keçirəndə belə sorğuya heç kim səmimi cavab vermir.

Türkan Əziz: İnsan öz daxili və seçim azadlığını birləşdirərsə , şəxsiyyət kimi formalaşacaq. Onun seçimlərinə hörmət ediləcək. Heç kimin ailəsi mağaradan çıxıb gəlməyib.

Elmir Əkbər: Demək olar ki, elədir. Mağaradan çıxmaq təkcə şərt deyil ki, dərədə gəzəsən. Düşüncə ki, elə qalıb.

Mehriban Zeynalova: Biz konkret məsələni sizin üzərinizdə fokuslaşdırmırıq.

Türkan Əziz: Təbii. Siz dediyiniz kimi indi çoxları nə ideologiyasında, nə də seçimlərində səmimi deyillər. İnsanlarımız səmimi olmaq istəmir. Ailə ilə övlad arasında da səmimiyyət yoxdur.

Elmir Əkbər: Nəzəriyyə başqa olur, praktika ayrı. Təbii ki, nəzəriyyə olaraq deyirik ki, ailə tövsiyə etməlidir, dinləməlidir. Amma sonda qərarı özü verməlidir. Praktikada görürəm ki, o yerdə ki, ailə müdaxilə edir, həmişə işin tərsliyindən ailənin dediyi səhv olur. Uşağı bədbəxt edir. Eyni zamanda gənclər də gəlirlər ki onların da öz seçimi olub və onlar da səhv edirlər. Loru dildə desəm, insan adam balası olmalıdır. Normal insanla hər şey etmək mümkün olur. Deyirlər ki, Azərbaycan kimi cəmiyyətə azadlıq vermək olmaz. İnsanlar özləri seçim etsə, dəhşət olar. Cəmiyyətə gərək müəyyən bir etapa qədər düşüncəsi çatsın, sonra onlara seçim ixtiyarı verilsin. Gəncin o zaman qərarı uğurlu alınar ki, bunun müəyyən qədər anlayışları olsun. Əlbəttə ki, ailələr müdaxilə etməlidir. Psixoterapiyada indi bütün dünya hökm edir ki, tamamilə biganə münasibət olmalıdır. Məsələn, insan gəlib sizə problemini danışırsa, psixoterapevtin ixtiyarı yoxdur ki, insan ona daxilən yansın. Bu qeyri-peşəkarlıq hesab olunur. Bu da digər tərəfdən insanı robotlaşmağa gətirib çıxarır. Mən düşünürəm ki, ətrafda baş verənlərə ədəb çərçivələri daxilində müdaxilə etməliyik.

Mehriban Zeynalova: Pozitiv müdaxilə etmək olar. Bu hakimiyyət uğrunda mübarizə yox, hər hansı məsələlərin həllində düzgün qərar qəbul etmək üçün lazımdır. Yeni anlayışlar olmalıdır. Mənim oğlum mənə dedi ki, mən filankəslə evlənmək istəyirəm. Mən onu xoşbəxt etmək istəyirəm. Mən dedim ki, hələ tələsməyin, bir 3 il müddətinə bir-birinizi yaxşı tanıyın. Axı gənclərdə daha çox emosional yanaşma olur. Şərtim o oldu ki, 3 il nişanlı qalın. Bütün bunlara baxmayaraq onlar evləndilər. Evliliyin ilk günlərində narazılıq yaranmağa başladı. Və mənə dedi ki, istəyirəm ki, ayrılım. Mən dedim ki əvvəldən sənə demişdim. Olmaz. İndi sənin borcundur ki, onu öz səviyyənə qaldırasan. Ailə həyatında dərhal hər hansı çətinlikdən bezmək, imtina etmək və ayrılmaq qərarı vermək yox, həyat yoldaşını özünə uyğunlaşdırmaq sənin birbaşa borcundur. Bu gün şadam ki, onlar buna nail oldular. Söhbət ondan gedir ki, bu pozitiv müdaxilə oldu. Əgər mən onun seçimini dəstəkləsəydim, bu düzgün olmazdı. İnsanın o dediyiniz azadlığı kimi, bir məsuliyyəti də var.

Elmir Əkbər: Valideyn əgər təhlükə hiss edirsə, bu müdaxilə olmalıdır. Amma aşırı dərəcədə olmamalıdır. Düşüncələrin dəyişməsi zaman məsələsidir.

Mehriban Zeynalova: Mən insan olaraq bilirəm ki, mənim həyatda səhvlərim olub. Bu səhvlər mənim həyata baxışımı, dünyagörüşümün kamilləşməsinə kömək edir. İstənilən insanın səhv edərək həyatında düzgün seçim etməyə ixtiyarı var. Bu təbii prosesdir. Valideynlər səhv etməmək kimi təsir alətindən istifadə edirlər. Amma öz səhvlərini unudurlar.

Namiq Əhmədov: Siz dediniz ki, mən övladlarıma qarışmıram. Amma sonra bildirdiniz ki, şərt qoydum ki, 3 ildən sonra evlənsinlər. Fikrimcə , ailədə gənclər üzərində valideynlərin üstünlüyü olmamalıdır.

Türkan Əziz: Biz bu gün burada nə qədər böyük danışsaq da, fərqi yoxdur. İstənilən halda əgər sən düzgün seçim etsən belə, ailən sənə müdaxilə edəcək.

Mehriban Zeynalova: Təbii .Biz etik davranış normalarımızı bilmirik. Biz deyirik ki, hətta övladımızın da həyatına müdaxilə etmək bizim işimizdir. Hamı çalışır ki, məni mübahisə etsin. Çalışır ki, hansısa səhv edim, mənə kompromat hazırlasın. Cəmiyyət eybəcərdir. Bizim bu davranışlarımız insanların həyatını məhv edir.

Elmir Əkbər: Təmin olunmmamış cəmiyyətdir. Müdaxilə sözündən qorxmaq lazım deyil.

Türkan Əziz: Mən deyriəm ki, müdaxilə olacaq. Amma bu insan öz seçimini necə təqdim edəcək, nə dərəcəd səhv və doğru tərəfini göstərə biləcək, bu əsasdır.

Mehriban Zeynalova: Sənin şəxsiyyət kimi yetişsən belə bu eybəcər cəmiyyət istənilən bir anda streotipləri ilə səni incidəcək. Yolda çox vaxt öpüşmürsən ki, adamlar nə deyəcək mənə. Mən bu yaşımda gecə bara, mafiya kluba da getmişəm. Dostlarımla görüşəndə mütləq öpüşürəm. Mən facebookda otururam. Bu mənə iş üçün lazımdır. Gənc oğlanlar mənə yazır. Özü də gənclər son zamanlar dəhşətli eybəcər düşünməyə başlayıblar. Mən çox narahatam. Ancaq onlar seksuallıq haqqında düşünür.

Türkan Əziz: Çünki acdırlar. Normal tərbiyə olunmayıblar.

Mehriban Zeynalova: Yaşından asılı olmayaraq istənilən bir qadına seksual və əlçatan obyekt kimi baxmağa başlayıblar. Nə baş verir? Bizim vaxtımızda bir subordinasiya, hörmət var idi.

Elmir Əkbər : Belə bir proqram var. LNP adlanır. Siz nə qədər özünüzü müdafiə etməyə çalışsanız da, məsələn, elementar olaraq televizor, internet sizin həyatınıza müdaxilə edir. Siz bu yaşınızda özünüzü dolandıra blmirsinizsə, siz tam asılısınız. Ona görə də baxır ki, iki qızdan birini hansının daha çox imkanlar onu təmin edirsə, onunla ailə qurum.

Türkan Əziz: İnsanın şəxsi azad olması onu şəxsi evinin olmasından başlayır.

Saleh Mehdizadə: Məndə evdən iqtisadi asılılıq var. Digər heç bir asılılığım yoxdur. Amma mən bu asılılıqdan əziyyət çəkmirəm və bu mənə xoşdur. Mən gedib işləyib pul qazanmaqdansa, evdə oturub atamdan pul almaq mənə daha xoşdur. Mən düşünürəm ki, iqtisadi asılılıq determinizm səviyyəsində deyil. Tam olaraq iqtisadi asılılıq ola-ola da öz seçimlərini etmək mümkündür. Evdəkilər dərk edib ki, mənim evdə oturmağımın tək səbəbi pul məsələsidir. Pul verməsələr, çıxıb gedəcəm . Ona görə də onlar bir növ qorxurlar, mənə qarışmırlar. Mən bir dəfə dedim ki, siz mənə pul verməsəniz, bu evdən çıxıb gedəcəm. Onlar da başa düşdülər ki, artıq o mənəvi bağlılıqlar itib. Mən belə başa düşdüm ki, ailə həyatı qurub sonra boşanmaq təhlükəli hesab olunur. Ümumiyyətlə, niyə lazımdır ki, ailə həyatı qurmaq üçün hansısa tədbirlər həyata keçirməyə. Nigah məsələsi filan. İki insan bir evdə yaşamaq istəyirsə, seçim kifayətdir.

Elmir Əkbər : Valideynin də müəyyən dərəcədə övladdan iqtisadi asılılığı var. Yəni sizin valideyniniz niyə görə sizin nazınızla oynayır? Düşünür ki, qocalanda oğlum mənə baxsın və qocalar evinə atmasın. İkinci, sabah siz gedib zənci bir qızla evlənmək istədiyinizi desəniz hələ bilmək olmaz ki, sizin atanız sizlə razılaşacaq, ya yox. Ümumi danışanda isə hamının qabağına sizin atanız kimi xeyirxahlar da çıxmır. Həm pul verir, həm də razılaşır.

Mehriban Zeynalova: İstənilən halda valideynlər dəstək verməlidir. O ailələr ki, qarşılıqlı olaraq bir-birinə dəstək verir, o problemlərdən çıxmaq daha rahat olur.

Türkan Əziz: Mənim də ailəmdən heç bir asılılığım yoxdur. Özüm neçə ildir ki, işləyirəm. Ən yüksək maaşı evdə mən alıram. Hər şey əladır. Məni valideyn şəxsiyyət kimi formalaşdıra bilib. Mənim seçimimə hörmət etməyi bacarırlar. Deyirlər ki, həyat sənin həyatındır. Sabah yıxılanda sən ağlayacaqsan. Nə irqi, nə dini , nə ideoloji seçimimə heç bir təsir yoxdur. Mən doğrudan da özümü azad hiss edirəm.

Elmir Əkbər: Ümumiyyətlə götürdükdə sizin kimi olanlar azlıq təşkil edir. O qədər qızlar var ki, haqları kütləvi şəkildə pozulur. Elə qadınlar var ki, pul qazanır, amma onu özlərinə xərcləyə bilmir Ailəsi onu istismar edir.

Türkan Əziz: Bəlkə onlar razıdırlar belə həyatdan?

Elmir Əkbər: Yox, bu mənəvi terror məsələsidir. Necə ki, zəncilərə yeritmişdilər ki, siz ikinci sortsunuz. Onlara da belə edirlər. Bu terrordur.

Mehriban Zeynalova: Gənclərin düşüncəsi dəyişməyincə cəmiyyət dəyişməyəcək.

Günel Türksoy: Nə etmək lazımdır ki, insanların seçimlərinə hörmət edilsin.

Mehriban Zeynalova: İnsan haqlarına hörmətdən başqa bunu heç nə dəyişməyəcək. Biz qarşımızdakına hörmət etməyi bacarmırıq. Biz deyirik ki, o mənim uşağımdır, onu mən dünyaya gətirmişəm. Nə istəyirəmsə, onu da edə bilərəm.

Namiq Əhmədov: Valideynlər öz rollarını çox şişirdirlər. Məsələn, böyük danışanda kiçik susmalıdır və ya ayağa qalxmalıdır. O qədər pafoslu fikirlər söyləyirlər ki, onların öz fikirəri formalaşmır. Lap kiçik yaşlarından bütün seçimlər valideynlərin əlində olur. Onlar seçim hüququndan məhrum olurlar.

Mehriban Zeynalova: Streotip insan doğulanda gördüyü şeyləri norma kimi qəbul etməsidir. Valideynlər qarışır, sən də bunu norma kimi qəbul edirsən. Gözün açılanda görürsən ki, bu norma deyil. İçində bir təzad yaranır. Sən özünü axtarmağa başlayırsan. Özünü tapdınsa sən şəxsiyyətsən, tapmadınsa onların tabeçiliyindəsən.

Günel Türksoy: Hər biriniz gənclərlə işləyən insanlarsınız Onlar necə düşünür bu barədə?

Namiq Əhmədov: Mənim ətrafımda mənim kimi düşünənlər azdır. Ancaq ictimai fəal gənclərdə inkişaf getdiyini görürsən.

Saleh Mehdizadə: Mən çox adam tanıyıram. Deyir ki, mən azad yaşayacam, seçimlərimi özüm edəcəm. Amma onların arasında çox az adama inanıram ki, doğrudanda belə edəcək. Ümumiyyətlə oğlanlara inanmıram ki, onlar evlənəcəyi xanımı özləri seçsinlər. İndiyə qədər tanıdığım və dediyi kimi eləcəyinə inandığım iki nəfər var. Bunların ikisi də xanımdır. Mənə elə gəlir ki, indiki nəsil gənclər valideynlərini dəyişə bilməyəcəklər. Sadəcə, fərd olaraq kimsə bu azadlığı əldə edə bilər. Gözləmək olar ki, bizdən sonra gələn gənclər normal cəmiyyətdə yaşaya biləcəklər.

Türkan Əziz: Mənim də ətrafım gənclərlə zəngindir. Amma kimisə dəyişmək niyyətində deyiləm. Kiməsə ailəsindən asılı yaşamaq xoşdursa, elə də yaşasın.

Günel Türksoy: Bəlkə bunu məcburiyyətdən edir?

Türkan Əziz: Əgər məcburdursa, öz etirazını bildirəcək. İnsan bir həddə qədər dözür. Mən ona nə qədər desəm ki gəl bunu et , əksinə o məni səhv başa düşəcək. Bir insanın ailə və cinsəl tərbiyələri olmalıdır. Hüquqlarını evlənməmişdən əvvəl bilməlidir.

Elmir Əkbər: Biz də seksual tərbiyə sözünün işlədəndə pis şeylər başa düşürlər. Amma bu seksual tərbiyə oğlanın kişiyə, qızın qadına çevrilməsinə kömək edir. Daha çox dərrakə ilə bağlı məsələdir, nəinki fiziki, bioloji məsələ. Cəmiyyətdə bir geriləmə prosesi gedir.

Türkan Əziz: Mənim əmimin ikisi rusla evlənib. Öz seçimlərini ediblər. Amma indi onlar övladlarına rusla evlənməyə icazə vermirlər. Mütləq azərbaycanlı qızlarla evlənməlisiniz deyirlər.

Günel Türksoy: Gənclərin seçiminə hörmət etməməyin bir sıra acı nəticələri olur. Məsələn fakt olaraq yaxın vaxtlarda Ağcabədidə toy gecəsi qız intihar etdi. Sabirabadda 17 yaşlı qızı intihar etdi. Ümumiyyətlə, nə etmək lazımdır ki, bu intiharlar da baş verməsin.

Mehriban Zeynalova: Bizim ölkədə intihar məsələsi aktual məsələdir. Amma bunun üçün ölkədə qaynar xəttlər fəaliyyət göstərmir. Yaxşı mütəxəsssilər lazımdır ki, insanı həmin vəziyyətdən çıxara bilsinlər. Məcburiyyət məsələsi həyatımızı çətin vəziyyətə salır. Rayonlarda mərkəzlər yoxdur ki, qızlarımız müraciət edib məsləhət alsınlar. Maarifləndirmə yoxdur. O bilmir ki, filan yerə peşə kursuna gedib sonra iş yerinə gedə bilər. Davranış modelləri dəyişmədikcə, bu belə də olacaq.

Elmir Əkbər: Əgər biz bu məsələni valideynlərin umuduna buraxsaq, düşünmürəm ki, nəticəsi olacaq. Birinci növbədə dövlətə və müvafiq strukturlara beynəlxalq təzyiq olmalıdır. İkinci ərazilərdə icra edənlərə təzyiqlər olmalıdır. Az hallarda insanlarda kömək etmək hissi var. Müəyyən tələblər və məcburiyyətlər mütləq olmalıdır.

Mehriban Zeynalova: Tarix göstərir ki, bəzi radikal addımlar şüurun dəyişməsinə kömək edir.

Elmir Əkbər: Alternativ seçimlər olmalıdır. Bəzi qızlar üçün xoşdur ki, valideynləri onları istədiklərinə versinlər. Bəlkə də gedib xoşbəxt olacaqlar. Eləsi də var ki, bunu etmək istəmir. O zaman onun üçün alternativ imkanlar yaradılmalıdır.

Türkan Əziz: Gənclər təşkilatları yox, dövlət birbaşa təsir etməlidir. Mütləq ailə və cinsəl tərbiylər olmalıdır. Bu hər bir məktəbdə keçirilməlidir. Mən bu ay cənub bölgəsində 13 yaşlı qızın 38 yaşlı kişiyə könüllü getdiyini gördüm. Çünki bu yaşda qızın heç nədən anlayışı yoxdur. Onun istəyi vaideynləri tərəfindən nəzərə alınmamalıdır. Ailədə qadın varsa, onu anlatmalıdır. Əgər normal ailə və seklsual tərbiyələr tədris olunsa, onda 13 yaşlı qız deməyəcək ki, mən ərə getmək istəyirəm. Deyəcək ki, mən hələ uşağam.

Mehriban Zeynalova: Problem ondadır ki bu uşaq doğulandan ona deyirlər ki sən ərə gedəcəksən, bu cehizi sənə alıram.

Türkan Əziz: 13 yaşında qıza deyirlər ki, filan qabı sənə almışam. Demirlər ki, sən təhsil almalısan. Mən həmişə cinsəl tərbiyə məsələsini dəstəkləmişəm. Ona görə ki, o zaman 13 yaşında qız ərə getməık istəməyəcək, 23 yaşında oğlan isə qarşısındakı qıza cinsəl obyekt kimi baxmayacaq. Ona sırf qadındır deyə yox, insandır deyə yaxınlaşacaq.

Namiq Əhmədov: Təbliğatdan çox şey asılıdır. Adi televiziyalarımız evləndirməkdən danışırlar. Bu da insanların şüur altında evliliyə cəhd kimi yaranmağa başlayır.Valideynlər sanki öz misssiyalarını başa çatdırmaq üçün tələsirlər. Əsgərlikdən gəlsin, evləndirim, canım qurtarsın. Belə prizmadan yanaşmaq doğru deyil.

Saleh Mehdizadə: İntihar edən insanların ailə məişət problemlərindəın başqa onun daxilində ciddi ziddiyyətlər, boşluqlar olur. Real həyatda insanlar onlara yeridilən bəzi dini inancların heç bir dəyərini olmadığını anlayırlar. İnandığın bütlər qırılır. Səndə nihilistləşmə gedir və dözə bilməyib özünü öldürürsən. Mən dəyərlər sferasında ciddi dəyişikliklər olmasının tərəfdarıyam. Bizim dəyərlərimiz çox köhnəlib və reallığı əks etdirmir. Deməli, onları dəyişmək lazımdır.

Mehriban Zeynalova: Müxtəlif qadağalar onların təşəbbüskarlığına imkan vermir. Depresiyaya gətirib çıxarır. Çox gənclərin daxilində boşluq var. Tənhadırlar. Müqavimət olmalıdır. Biz onu göstərmirik. Ola bilsin ki, ilkin dövrdə qınanılacaq. Amma addım-addım irəli getmək lazımıdır. Sizin düşüncənizlə yox, cəmiyyətə zərər verməmək addımı ilə olmalıdır. Mən həmişə öz həyat prinsipimi kiməsə zərər vermədən yaşamaq istəyirəm.

Elmir Əkbər: İntiharın kökündə cəmiyyətdə olan biganəlik laqeydlik dayanır. Ən çox intihar statistikası Bakıdadır, ikinci yerdə şimal bölgələri gəlir. Gənclər təşkilatlarının imkanları və maliyyəsi məsələsi üst-üstə düşməlidir. Maliyyə verən sizə azadlıq da verməlidir.


Debat “Qızılbaş” GMİB-nin QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən dəstəklənən “Gənclərin problemlərinin mediada müzakirəsi, ictimai debatlar” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.