Birinci mərhələ 1990-ci ildən 1999-cu ilər; ikinci mərhələ 1999-cu il – 2008-ci illər; üçüncü mərhələ 2008-ci il – 2012-ci ilin əvvəli. 4-cü mərhələ isə bu ilin mart ayından - Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasına seçkilərdən sonra yeni Şuranın seçilməsi ilə başlayacaq.
1990-ci ildən 1999-cu ilə qədər dövrü əhatə edən birinci mərhələdə vətəndaş cəmiyyəti institutları hələ tam olaraq QHT kimi formalaşmamışdı. Onlar yarı siyasi, yarı ictimai fəaliyyət göstərirdi. Əsasən, dövlət tərəfindən tanınan və dövlət tərəfindən maliyyələçdirilən birliklərdən başqa (məsələn: Yazıçılar Birliyi, Rəssamlar Birliyi və s.) digər ictimai qurumlar nə cəmiyyət, nə də hökumət tərəfindən birmənalı qəbul olunurdu. Adlarında qeyri-hökumət təşkilatı sözü olan ictimai qurumları həm əhali, həm də hakimiyyətin bir çox qurumları dövlətin əleyhinə işləyən bir qruplar kimi qəbul edirdilər. Bu dövrdə, çox az sayda təşkilatlar qrant layihələri yaza və həyata keçirə bilirdilər. Amma, artıq bir çox uğurlu layihələrin həyata keçirilməsi və vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinin yeni ictimai liderlərin öndərliyi ilə təmərküzləşməsi prosesi başlanmışdı. Azərbaycan Gənclər Təşkilatlarının Milli Şurası yaradılmışdı. Onlarla tələbə təşkilatları, gənclər təşkilatları, qadın təşkilatları və siyasi partiyaların ətrafında təmərküzləşən onlarla digər təşkilatlar ayaq üstə dayanmağı bacarmışdılar. Lakin, bu sahədə ciddi dağınıqlıq hökm sürürdü.
Məhz, belə bir dövrdə - 1999-cu ilin iyun ayında Azərbaycanın Milli Qeyri-Hökumət Təşkilatları Forumunun yaradılması baş tutdu. Eyni anda, vətəndaş cəmiyyətinin iki tərəfə bölünməsi də başladı. Müxalifətyönlü QHT-lər Foruma qoşulmaqdan imtina edərək, Azərbaycan QHT-lərinin Konqresini yaratdılar. Amma, Konqresin ömrü çox qısa oldu və dağıldı. Orada təmsil olunan təşkilatlar da Milli QHT Forumuna transfer etdilər. Elə bu zamandan da vətəndaş cəmiyyətinin həyatında keyfiyyətcə ikinci inkişaf dövrü başladı. Bu gün sıralarında 620 QHT-ni birləşdirən Forum 2008-ci ilə kimi QHT sektorunun qeyri-rəsmi yönəldicisinə çevrilmiş və QHT-lərin inkişafı üçün BMT-nin İnkişaf Proqramı ilə bilik və bacarıqların artırılması üçün xeyli iş görə bilmişdi.
Lakin, bu işlərin uğurla həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin demokratik cəmiyyət quruculuğundakı prinsipial mövqeyi olmadan mümkün ola bilməzdi. Hakimiyyətin ilk aylarındaca, 2003-cü ilin sonunda qəbul edilən “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Qanunun qəbulu ilə prosesə yeni stimul verildi. Nəticədə ictimai mühitdə QHT-lərin yaranması, bu sahədə fəaliyyət göstərilməsinə maraq daha da artmağa başladı. Yeni və demokratik cəmiyyət quruculuğu sahəsində olan bu inkişaf hökumət-QHT əməkdaşlığının yeni mərhələsin start verdi. Bu da hökumət strukturlarının QHT-lərlə açıq müzakirələr aparmasına, müxtlif proqramlarda onların rəyinin öyrənilməsinə, QHT-lərdən müxtəlif təkliflərin qəbuluna şərait yaratdı.
Bu uğurlu layihənin həyata keçirilməsində və uğurun davam etməsində, özünü güclü təşkilatçı və menecer kimi təsdiq edən, 2008-ci ilə kimi Milli QHT Forumunun prezidenti olmuş, bu gün isə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının sədri, Milli Məclisin deputatı Azay Quliyevin xidmətləri böyükdür və danılmazdır.
QHT-lərin inkişafında ən güclü mərhələ isə 2008-ci il – 2012-ci ilin əvvələrinə təsadüf edir. 27 iyul 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Cənab İlham Əliyevin imzaladığı Sərəncamla təsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Konsepsiyası ölkəmizdə QHT inkişafının yeni mərhələsinin başlanması üçün baza prinsiplərini müəyyən etdi. Konsepsiya ilə bağlı ictimai sektorda gedən prinsipial müzakirələrdən sonra Cənab Prezidentin 13 dekabr 2007-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası yaradıldı.
QHT nümayəndələri arasında keçirilmiş demokratik, şəffaf seçkilərdən sonra dövlət başçısının 16 aprel 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə Şura üzvləri təyin edildi və bununla da Şura fəaliyyətə başladı.
Bu dövr QHT-lərin həyatında yeni bir səhifə açdı. QHT-lərin fəaliyyəti və mövcudluğu ictimaiyyət tərəfindən qəbul edildi. Ictimai sektorun mövcudluğu və lazımlılığı ictimai rəydə özünə yer aldı. Dövlət QHT-ləri maliyyələşdirməyə başladı. Maraqlı faktdır ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası ən az tənqid olunan dövlət qurumları arasındadır. Hətta, müxalifət nümayəndələri, o cümlədən beynəlxalq təşkilatlar da adı çəkilən Şuranın şəffaflığını və bütün vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinə bərabər yanaşdığını qeyd edirlər. Bu faktın özü uğurun göstəricisidir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının sədri, millət vəkili Azay Quliyevin rəhbərliyi altında 11 (on bir) nəfərlik Şuranın bu dövr ərzində apardığı dövlət siyasəti özünü doğrultmuşdur. Çünki, dövlətin ayırdığı vəsaitin bölüşdürülməsində tərəfsizlik və siyasi baxışlara görə ayrı-seçkiliyin aparılmaması dövlətin və iqtidarın adına da müsbət notlarla yazılmış, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də yüksək qiymətləndirilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası üçüncü mərhələyə böldüyümüz dövr ərzində vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı üçün ciddi uğurlara imza atmışdır və bunu da QHT-lər yüksək qiymətləndirirlər. Əks halda, QHT-lərin fəaliyyəti üçün ciddi baryerlər yarana bilərdi. Bu uğurlar hansılardır?
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının 15 yanvar 2010-cu il tarixli iclasında QHT-lərin fəaliyyəti haqqında Maliyyə Nazirliyinə illik maliyyə hesabatı verməsi məsələsinə baxılmış və bu istiqamətdə bir sıra çətinliklərin olduğu qeyd ediildikdən sonra, bu sahədə dönüş yaranmışdır. Maliyyə hesabatınln verilməsi tarixləri QHT-lərin xeyrinə uzadılmış, elektron formada veirlməsi təsbit edilmişdir. Sevindirici faktdır ki, bu günə kimi bir QHT belə maliyyə sanksiyasına məruz qalmamışdır. Bu faktın özü QHT-lərə göstərilən ən yüksək qayğılardan biridir.
Rəsmi statistikaya görə 2010-cu ilə qədər 2612 QHT rəsmi qeydiyyatdan keçmişdi. Bu gün isə onların sayı artıq 3000 yaxınlaşıb. QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının fəaliyyəti nəticəsində bu təşkilaltlar təsnifatlaşdırılıb, onlar haqqında elektron və çap formada baza yaradılıb, 900-ə yaxın QHT ölü nöqtədən qaldırılaraq fəallaşdırılıb və onların bir qismi aparıcı QHT-lərə çevrilib. QHT-lərin təşkilati və maliyyə bacarıqları artırılaraq standartlara uyğunlaşdırılıb və bunun nəticəsində onlar digər qurumlardan da maliyyə vəsaiti cəlb etməyə nail olublar. Çünki, QHT-lərin əksəriyyətinin maliyyə hesabatlılığı yox dərəcəsində idi və buna görə də onlar qrant almaqda çox çətinlik çəkirdirlər.
Milli Məclisin 2011-ci il 11 fevral iclasında “Auditor xidməti haqqında” qanuna, eləcə də İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əlavə və dəyişikliklər layihəsi təsdiqlənən zaman Şura sədri Azay Quliyevin dirəniş göstərməsi QHT-lərin audit xidmətindən azad olunmasına gətirib çıxardı. Əks halda, QHT-lər məcburi auditdən yayınmaya görə 500 manatdan 2500 manatadək cərimə oluna bilərdilər. QHT-lərin isə audit olunmaq üçün vəsait tapması də mümkün deyildi. Demək ki, bu qanun onların boynundan “Demokl Qılıncı” kimi asılacaqdı. Həmin iclasda deputat Azay Quliyev QHT-lərin məcburi auditdən keçirilməsinə qarşı çıxaraq demişdi: “QHT-lərin məcburi auditdən keçirilməsi dövlətin hazırkı siyasətinə qarşıdır. Mən təklif edirəm ki, qanun layihəsi qəbul edilsin. Amma Nazirlər Kabinetinə müraciət olunsun ki, QHT-lər məcburi auditə cəlb olunan təsərrüfat subyektlərinin siyahısından çıxarılsın. QHT-lər bu gün məcburi auditə hazır deyil”. Nəticədə, Nazirlər Kabineti QHT-ləri məcburi auditə cəlb olunan təsərrüfat subyektlərinin siyahısından çıxarmışdır.
QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası “Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” qanuna dəyişiklik edilməsi məsələsini qaldırmış və Ədliyyə Nazirliyinə qeydiyyat üçün təqdim edilən qrant müqavilələrinin notarial qaydada təsdiqlənməsi ilə bağlı maddənin dəyişdirilməsi üçün təkliflər verərək onun yüngülləşdirilməsinə nail olmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası QHT qanunvericilik bazasının möhkəmləndirilməsi məqsədilə hazırladığı yeni qanun layihələrinin - “İctimai iştirakçılıq haqqında”, “Peşə birlikləri haqqında”, “Sosial Sifariş haqqında” qanun layihələri və Korporativ Sosial Məsuliyyət Xartiyasının ictimai müzakirəsini davam etdirirmişdir və “Sosial Sifariş haqqında” qanun layihəsinin Parlament tərəfindən qəbul edilməsi gözlənilməkdədir.

Yuxarıda adı çəkilən bu işlərin görülməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının sədri, millət vəkili Azay Quliyevin rəhbərliyi altında Şuranın böyük əmək, əzm və yüksək bacarığı sayəsində əldə edilmişdir.

Bu ilin mart ayından başlayacaq 4-cü mərhələ isə həm yarımçıq qalmış işlərin tamamalanması, həm də hələ də həllini gözləyən bir sıra məsələlərin həlli üçün daha çox səylərin göstərilməsi ilə müşaiyyət olunacaq.
QHT Əməkdaşlıq Alyansı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasına bu ay keçiriləcək seçkilərədə sözügedən Şuranın hazırkı sədri Azay Quliyevin namizədliyini müdafə edir və hesab edir ki, yarımçıq qalmış bir sıra məsələlər də onun rəhbərliyi ilə daha asan şəkildə həllini tapa bilər.
Alyans ümid edir ki, Yeni Şura dördüncü inkişaf mərhələsində aşağıda qeyd edilən məsələlərin həllində səylərini daha da gücləndirəcək:
1) "Sosial sığorta haqqında" qanuna əlavə və dəyişikliklərlə bağlı işlərini davam etdirəcək və QHT-lərin 22 faiz sosial sığorta ödəməkdən azad olunması məsələsini həll edəcəkdir,
2) Azərbaycanda QHT Evinin (başqa sözlə QHT İnkibatoru, yaxud İctimai Bina) tikilməsi üçün dövlətin sərmayə yatırmasına çalışacaq;
3) Hər bir nazirliyin tərkibində İctimai Komitələrin yaradılması məsələsinin QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının əsasnaməsinə salınmasını və bu işin kordinasiyasını öz üzərinə götürəcək;
4) Sosial sahibkarlıq ideyasının inkişaf etdirilməsi və Özəl sektorun vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına cəlb olunmasına çalışacaq;
5) QHT-lərin qeydiyyat probleminin həllinə dəstək verəcək;