Son bir ay ərzində baş verən Tovuz döyüşləri, Serbiyanın, Rusiyanın Ermənistana silah göndərmək dəstəyi və Azərbaycanın Türkiyə ilə geniş hərbi təlimləri həm işğal olunmuş ərazilər ətrafında, həm də regional münasibətlərlə bağlı müzakirələri canlandırıb. Bu hərbi təlimlərdən sonra ictimaiyyətdə Türkiyənin Azərbaycanda hərbi baza saxlaması, Türkiyənin ATƏT-in Minsk qrupunda həmsədrlərdən biri olması kimi təkliflər və ictimai tələblər irəli sürülür. Eyni zamanda, sülh danışığında həmsədr olan Rusiyanın işğalçı dövlət olan Ermənsitanı silahlandırması Azərbaycan ictimaiyyətində etirazlar doğurub. Bu məsələ ətrafında ekspertlər, ictimai şəxslər təhlil apararaq “Azərbaycanın dostları”nı müəyyən etməyə çalışırlar. 

“Qafqazinfo”nun verdiyi xəbərə görə, “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu bildirib ki, Türkiyə Azərbaycanla hərbi əməkdaşlığı gücləndirmək və çoxsaylı birgə hərbi təlimlər vasitəsilə Cənubi Qafqazda sürətlə möhkəmlənir: “Bununla paralel olaraq Türkiyənin danışıqlar prosesində fəal iştirakı, o cümlədən ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri sırasına qatılması da müzakirə edilir.

Əlbəttə, Azərbaycan işğala dözüm nümayiş etdirən və Ermənistanın nazıyla oynayan ABŞ, Fransa və Rusiyanın əvəzinə həmsədrlikdə Türkiyəni görmək istəyir. Ancaq bunun praktik olaraq reallaşdırılması çətindir. Ermənistanla yanaşı adı çəkilən 3 həmsədrin heç biri Türkiyənin onlara qoşulmasını istəmir. Çünki, Vaşinqton, Paris və Moskva Türkiyənin Cənubi Qafqazda möhkəmlənməsinin əleyhinədirlər.

Türkiyənin həmsədrlikdə təmsil olunması uğrunda mübarizə enerjinin boşa xərclənməsidir. Onsuz da Ermənistanın sərhəddə törətdiyi son təxribatlar fonunda həmsədlərin fəaliyyətinə ehtiyac qalmayıb, növbəti danışıqlar prosesi işğalın uzanmasına xidmət edəcək. Rəsmi Bakının məzmunsuz danışıqlardan qeyri-rəsmi şəkildə imtinası torpaqları işğaldan azad etmək qətiyyətindən xəbər verir. Digər tərəfdən Azərbaycan və Türkiyə rəsmiləri, o cümlədən generalları günlərdir açıqlama verirlər ki, iki ölkə işğal altındakı torpaqları birgə azad etməyə hazırdılar. Bu dünyaya verilən ciddi mesajdır. Danışıqlardansa, bu strategiyanın davam etdirilməsi zəruridir”.

E.Şahinoğlu qeyd edib ki, Prezident İlham Əliyevin həmkarı Putinlə danışığı zamanı verdiyi mesaj budur ki, Azərbaycan Ermənistanla mübarizədə tək deyil: “Prezident İlham Əliyev rusiyalı həmkarı Vladimir Putinlə son telefon danışığında Rusiyanın Ermənistana hərbi dəstəyini artırmasından narahatlığını bildirdi. İlham Əliyev telefon söhbətində hərbi texnika ilə dolu Rusiya hərbi təyyarələrinin Ermənistana Qazaxıstan, Türkmənistan və İran səmasından daşıdığı söyləməklə iki vacib mesaj da vermiş oldu.

Birinci mesajın mənası odur ki, Azərbaycana dost dövlətlər Bakıya kifayət qədər kəşfiyyat məlumatları veriblər ki, Rusiyanın hansı ölkələrin səması üzərindən Ermənistana hərbi texnikanın daşındığı üzə çıxsın. Bu yolla Rusiya prezidentinin diqqətinə çatdırıldı ki, Azərbaycan Ermənistanla mübarizədə tək deyil.

İkinci mesaj isə dolayısıyla Qazaxıstana, Türkmənistana və İrana ünvanlandı. İşğalçı Ermənistana hərbi yüklərin Qazaxıstan səması üzərindən daşınması Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının işə yaramadığının göstəricisidir. Əslində bu şuranın nüvəsini elə Türkiyə-Azərbaycan ittifaqı formalaşdırır. Doğrudur, Qazaxıstan Rusiya və Ermənistanla birlikdə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının üzvüdür. Ancaq əgər Ermənistan Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzv olarkən Qazaxıstanın keçmiş prezidenti Nursultan Nazarbayev şərt irəli sürərək, Dağlıq Qarabağ mallarının ortaq bazara çıxarılmasının əleyhinə olduğunu qətiyyətlə söyləmişdisə, bu ölkənin hazırki prezidenti Kasım-Jomart Tokayev də ölkəsinin hava səmasından Ermənistana hərbi yüklərin daşınmasına “yox” deməliydi. Rusiyanın Astananın Ermənistana “yox” cavabına görə Qazaxıstana təzyiq edəcəyi az ehtimal olunur. Buna baxmayaraq, Astana Moskva-İrəvan ikilisində yer almağa qərar verdi.

Aşqabad da neytral xarici siyasətinə və heç bir hərbi blokda yer almamasına rəğmən, Rusiyanın Türkmənistanın səması üzərindən Ermənistana hərbi yükün daşınmasına razılıq verdi.
Sözdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü vurğulayan Tehran da bu “qrupda” yer aldı. Halbuki, Tehranın Moskvaya “yox” cavabı İran-Azərbaycan münasibətlərinə müsbət təsir edərdi. Ancaq Tehran fərqli yol seçdi və səması üzərindən işğalçı Ermənistanın silahlandırılmasına üstünlük verdi.

Rəsmi Bakının bu ölkələrə nota verməsi və ya diplomatik kanallarla məsələni aydınlaşdırması zəruridir. Məsələn, rəsmi Bakı Ermənistana silah satdığına görə Serbiyaya etirazını bildirdi. Serbiya prezidenti Azərbaycanla münasibətləri təhlükə altına atmamaq üçün təcili Bakıya nazirini göndərdi və belə anlaşıldı ki, Belqrad bir daha Azərbaycanın düşməninə silah satmayacaq. Eyni izahat işinin Qazaxıstan, Türkmənistan və İranla aparılmasına ehtiyac yaranıb”.