Televiziya və Radio Şurasının sədri Nuşirəvan Məhərrəmlinin “Qafqazinfo”ya mühahibəsi



- Elə kabinetinizdə televizorun açıq olmasından istifadə edib soruşum ki, gün ərzində neçə saat kanallarımızı izləmək şansınız olur?
- Televizor demək olar ki, daim açıq olur.

- Yəni hər zaman nəzarət etmək olur.
- Təbii ki, baxdığımız kanallara. Çünki bəzən pult əlimdə kanalları tez–tez dəyişirəm.

- Bəs gözünüzdən yayınmayan məqamlar hansılardır?
- Bəzən çalışırıq ki, xüsusən də şou xarakterli verilişlərə diqqət çəkək və orada müəyyən nöqsanlar varsa onları tuta bilək. Bəzən ümumi ifadələrlə informasiyalar verirlər ki, bu verilişlər çox pisdir, xalqımıza zərərlidir, amma dəqiqliklə nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu müəyyənləşdirmək üçün bir az vaxt ayırmaq lazım olur. Bu da sırf bizə aid olan məsələ deyil. Bizim bu cür verilişlərin kontingenti, məzmunu ilə məşğul olmaq kimi səlahiyətimiz yoxdur. Çünki biz televiziya kanallarının yaradıcı işinə qarışa bilmərik. Mən ümumiyyətlə yaradıcı sahənin müəyyən bir çərçivəyə salınmasının tərəfdarı olmamışam. Əks halda heç bir yenilikdən söhbət gedə bilməz. Biz məsələ də var ki, Milli Televiziya və Radio Şurasının əsas vəzifələrindən biri də ictimaiyyətin maraqlarını qorumaqdır. Əgər ictimaiyyət hər hansı şou xarakterli verilişlərlə bağlı ciddi narazılığını ortaya qoyursa, təbii ki, o zaman biz bu məsələyə müdaxilə etməliyik.

- Evlilik şoularının bağlanması ilə bağlı qərar da ictimai narazılığın nəticəsində verildi?
- Biz qərar qəbul etmədik, kanallar qəbul etdi. Sadəcə olaraq biz bununla bağlı öz tövsiyələrimizi verdik.

- Bir məsələ də var ki, həmin verilişlər ən reytinq toplayan verilişlər idi. Görünür bəzən auditoriya ilə hesablaşmaq lazım deyil.
- Məni Şura sədri kimi narahat edən məsələ insanların doğru yola istiqamətləndirilməməsidir. Cəmiyyətdə elə bir tendensiya meydana gəlir ki, bilik səviyyəsinin yuxarı olması yox, orta bəzən ondan aşağı səviyyədə olması yetərlidir ki, insanlar öz istəklərini həyata keçirə bilsinlər. Yəni bir növ televiziya kanallarımız cəmiyyəti aşağı təbəqənin psixologiyasına uyğun istiqamətləndirmə tendensiyası aparır. Bu tək bizə aid olan məsəllə deyil. Bu qlobal problemdir. Əksinə xarici ölkələrdən bizə gələn ənənədir. Şou xarakterli verilişlər Azərbaycan telekanallarında yeni bir hadisədir. Bu, xarici kanallardan surəti çıxarılmış bir işdir.

- Bəs uğurlumu çıxarılıb bu surət?
- Xeyr, uğurlu demək olmaz. Amma bir məsələ də var. Bu televizya kanalları nə etsinlər? Bu sahə o qədər sürətlə inkişaf edir ki, hər hansı yenilik etmək çox çətin işdir. Bəzən mən zarafatla deyirəm ki, “baxın, kimsə bir adi qəzet çıxarmaq istəyir, amma ona ad tapa bilmir”. Eyni zamanda televiziya kanallarında da hər hansı yeni veriliş ortaya qoymaq üçün çox böyük çətinliklərlə üzləşirlər.

- Amma bu həll olunayacaq problem deyil.
- Təbii ki, hər situasiyadan çıxış yolları var. Bu barədə sizinlə razıyam, amma bir məsələ də var ki, əgər əvvəlki dövrdə insanlar ancaq öz telekanallarımızı izləmək üçün vaxt ayırırdısa, lakin indi çox geniş imkanlarımız var. Bütün dünyaya çıxa bilirik və o kanalları da izləmək istəyirik. Təbii ki, bu, həm də zövqlə bağlı məsələdir. Biz istəyirik dünyada baş verən hadisələri izləyək. Bir rus, ingilis, türk kanalına baxaq. Bu bir seçimdir. Bizim üstünlüyümüz ondadır ki, Azərbaycan əhalisinin böyük bir hissəsi rusdilli auditoriyadır. Bundan başqa, biz də türkük və bununla da böyük bir Türkiyə auditoriyasına çıxış imkanlarımız var. Bəzən günahlandırılar ki, bizim insanlar öz kanallarımıza baxmır, məgər bu insanlar internetə girərkən yalnız öz saytlarımızı izləyirlər? Bu artıq normal yaşam tərzinə çevrilib. Mən də hərdən xarici kanalları hərdən izləyirəm ki, nəyin yaxşı nəyin pis olduğunu müqayisə edə bilmək üçün.

- Müqayisə apararkən hansı çatışmazlıqlar diqqətinizi çəkir?
- Bilirsiniz, ideal heç nə yoxdur. İstərdik ki televiziya kanallarımızda verilişlər daha çox reytinq, pul qazanmaq xarakteri daşımasın. Həm də bir məqsəd qarşıya qoysun ki, bu verilişin məsədi cəmiyyəti doğru maarifləndirməkdir, doğru əyləndirməkdir, məlumatlandırmaqdır.

- Efirdə ən çox kriminal və şou verilişləri üstünlük təşkil edir və ən çox reytinq də həmin verilişlər qazanır. Televiziyaların xüsusən “praym taym” vaxtında kriminal xəbərlərə yer verməsi nə dərəcədə düzgündür?
- Yəqin ki, fikir vermisiniz son vaxtlar kriminal xəbərlər saat 11-dən sonra göstərilir. Əvvəllər bəli, bu problem vardı. Bunu biz üzə çıxartdıq və televiziya kanallarına məlumat verdik. Düzdür kriminal xəbər də həyatımızın bir hissəsidir. İnsanlar bu tipli məlumatları da almalıdırlar. Xüsususən də ictimai-siyasi əhəmiyyət daşıyırsa.

- Amma bu həm də təhrikçilikdir.
- Ona görə də kriminal xəbərləri elə fonda vermək lazımdır ki, insanlar ondan sonra istifadə etmək kimi yox, uzaqlaşmaq üçün həvəs oyansın. Çox təəssüf ki, bizdə bu cür kriminal xəbərlər bəzən reytinq ölçülərində bir az irəli keçirlər. Biz bunu istəməzdik. Mən həmişə deyirəm ki, biz televiziya kanallarında ideal verilişlər axtarırıq, amma ideal verilişin olması üçün ideal cəmiyyət lazımdır. Bu, hər yerdə belədir. Bu məsələyə bütövlükdə yanaşmaq olmaz. Bunu bir televiziya kanalı ilə bağlamaq da düzgün deyil. Ora dəvət olunan insanlardan tutmuş çalışanlara qədər hamısı gərək bu sahədə yüksək keyfiyyətlərə sahib olsunlar.

- Yəni demək istəyirsiniz ki bizim telekanallar əslində elə tamaşaçı maraqlarını əks etdirir?

- Əgər biznes maraqlarına uyğun çıxış etsək televiziya kanalları sərbəstdirlər, özləri nə istəyirlər, nəyi doğru hesab edirlər onu da edirlər. Seçim kanalların yox tamaşaçılarındır. Əgər hər hansı bir televiziya kanalındakı kriminal, şou veriliş bu insanların xoşuna gəlmirsə onun avtomatik şəkildə başqa kanallara baxmaq imkanı var. Fikir verin, küçədə də insanlar dalaşarkən onun ətrafına əyləncə üçün yığışanların sayı çox olur. Amma normal adamlar uşaqlarını da götürüb oradan uzaqlaşırlar.

- Televiziya proqramları, aparıcılarla bağlı kifayət qədər tənqidi fikirləriniz olub. Yəqin ki, televiziya məkanında yaxşı nümunələr də var. Adını xüsusi vurğulayacağınız proqram yaxud aparıcımız var?

- Doğrusu bu cür seçim etməmişəm. Heç maraq da göstərməmişəm. Amma təbii ki, konkret istiqamət üzrə olarsa o zaman müqayisə imkanımız olar. Çalışıram ümumi fikirlər səsləndirim. Bizim seçimimiz hazırda iki istiqamətdədir. Biri özəl, biri də dövlət büdcəsindən maliyyələşən kanallar. Bunlar fərqli-fərqli işlərdir. Özəl kanalların yaşayışı, bütün fəaliyyəti ancaq biznes, reklam üzərində qurulur. Amma büdcədən maliyyələşənlərdə bu cür problemlər yoxdur. Bu səbəbdən də onlar özəl telekanallardan fərqli olaraq cəmiyyət qarşısında daha çox məsuliyyət daşıyırlar. Dövlət onlar üçün büdcədən kifayət qədər vəsait ayırır.

- Bəs bu özəl diqqət, ayrılan vəsait özunu doğruldur?

- Bir sıra məsələlərdə bəli doğruldurlar. Əgər özəl kanallarda şou proqramlarla bağlı nöqsanlar varsa dövlət büdcəsindən maliyyələşən kanallarda belə bir şey yoxdur. Maarifləndirici xarakterli verilişlər də olur. Bayaq dediyim kimi zövqlər fərqlidir. İndi texnologiyalar bu məsələdə o qədər inkişaf edib ki, insanların televiziyalara sərf etmək üçün vaxtı bölmək kimi seçimi var. Dünyada bizimkindən qat-qat güclü kanallar var, amma bizdəkindən zəif kanallar da var. Əgər bizim kanalların maddi durumu o qədər də ürəkaçan deyilsə, bizim özümüzü Rusiya, Türkiyənin inkişaf etmiş kanalları ilə müqayisə etməyimiz doğru olmazdı. Əgər bizdə “praym time” vaxtı reklamın bir dəqiqəsi maksimim 1500-2000-nə qalxırsa, həmin ölkələrdə söhbət 45-50 mindən gedir. Təbii ki orada verilişlərin keyfiyyəti də başqa olacaq. Türkiyədə serialların hər seriyasına çəkilən vəsaitlə bizimkilər arasında yer-göy qədər fərq var. Bunlar hamısı həllini tapacaq, əsas odur ki məqsəd gözəl olsun.

- Seriallardan danışdıq. Bizim seriallar nədən cəmiyyətdə hələ də rezonans doğura bilməyib. Maddiyyatla bağlı tərəfinə toxunmuram, amma aktyorların peşəkarlıq qabiliyyəti də çox ürəkaçan deyil.

- Elə məsələr var ki, həmin pul müəyyən rol oynayır. Amma elə məsələr də var ki, texniki yollarla həll olunur. Biz seriallarla bağlı məsələyə başlayanda qarşımızda böyük çətinliklər olduğunu bilirdik. Bu yeni bir sahədir və bu sahənin başlanması üçün həm maddi texniki baza, həm mütəxəssilər baxımından çətinliklər vardı. Lakin qarşımıza bir məqsəd qoyduq ki, öz seriallarımızı çəkək. Niyə görə xarici ölkələrin hər biri öz seriallarını çəkir, aktyorlarını, sseniri müəllifləri, rejissorlarını işlə təmin edirlər. Niyə bizdə bu sahə boş qalsın və biz həmin ölkələrdən kənarda qalaq? Bu həm də ideoloji asılılıqdır. Bu baxımdan biz işə başlamalıydıq. Bunun üçün bizim yetərli potensialımız var. Bizim aktyorlar öz sahələrinə uyğun iş tapa bilmədikləri üçün məcbur olub şadlıq saraylarında tamadalıq edirlər. Niyə bunlar öz sənətləri ilə birbaşa məşğul olmasınlar? Mən çox irəli qaçmaq istəmirəm, amma bu gün Azərbaycanda kino, serial sahəsində çox böyük canlanma var. Bu özünü aktyorların, digər yaradıcı heyətin əmək haqqında da göstərir. Bu özü həmin sahənin hərəkətə gəlməsi üçün bir stimuldur. Təbii ki, bizim gözləntilərimiz çox böyükdür. Bir il bundan əvvəl çəkilən seriallar ilə indiki serillarımız arasında yerlə-göy qədər fərq var. İlk vaxtlar mən də seriallara baxanda utanırdım ki, bizdə niyə görə belə serillar var. Adi aktyorların hərəkətində belə bu qədər sünilik, bayağılıq ola bilərmi. Yeni aktyorları, aparıcıları digərlərini serilallara çəkirlər, amma bizimkilərdə heç bir aktyorluq qabiliyyəti yoxdur. Hiss olunur ki, elə bil yapışqanla yapışdırılır, amma keyfiyyəti aşağı olduğundan sürüşürlər. Hər dəfə təcrübə topladıqca bu sahədə müəyyən irəliləyişlər olur. Amma hələ də efirdə bizim istədiyimiz kimi serialları görə bilmirik. Mən istəmirəm ki, dövlət həmişə bu sahəyə vəsait ayırsın. Dövlət bu sahəni hərəkətə gətirmək üçün lazımı təkan verməlidir. Bir-iki dəfə bu dəstəyi edəndən sonra kino sahəsində güclü qurumlar yaranmalı və bu işi onlar həyata keçirməlidirlər. Biz onlar üçün şərait yaratmışıq. Artıq kanallarımız xaricdən hər hansı serial alıb göstərə bilmirlər. Məcburdurlar ki, öz efirlərini doldurmaq üçün Azərbaycan kino bazarına müraciət etsinlər. Əlbəttə, əgər bu bazarda bir şey varsa. Eyni zamanda onlar arasında rəqabət mühiti yaratmışıq. İstənilən televiziya kanalı çalışar ki onun efirində ən reytinqli seriallar getsin.

- Vəsaitin birbaşa televiziyalara verilməsi məsələsinə toxunmaq istəyirəm. Digər ölkələrin təcrübəsində bu işlə qeyd etdiyiniz kimi prodüser mərkəzləri məşğul olur. Dövlət də həmin vəsaiti hər dəfə ayırmayacaqsa, nədən ilk olaraq güclü prodüser mərkəzləri yaradılmasına çalışmadınız?
- Vəsaitin birbaşa kanallara ayrılmasında mübahisə doğuracaq heç bir məqam yoxdur. Məsələ ondadır ki, biz qərar verdik və xarici serialların Azərbaycanda fəaliyyətini dayandırdıq. Dayandırdıqdan sonra efirdə bir boşluq yarandı. Eyni zamanda da cənab prezident serialların çəkilməsi üçün vəsait ayırdı. Əgər bu vəsaiti kino pradaşnlara ayırsaydıq, onlar da filmi çəkərdilər. Daha sonra bu və ya digər səbəbdən televiziya kanalları onları göstərməkdən imtina etsəydi biz nə əldə edəcəkdik? Biz ona görə ən doğru variantı seçdik. Biz həmin filmləri televiziyalarda görmək istəyirdik, onlar kinoteatrlar üçün çəkilməmişdi. Hər il Mədəniyyət və Turizm nazirliyindən fim çəkmək üçün yetərincə vəsait ayrılır. O filmlər ekranda göstərilirmi? Demək olar ki son vaxtlar 40-50-yə yaxın film çəkilib, amma ekranda görmürük. Məsələ ondandır ki, əsas məqsəd onların efirdə görünməsi idi. Ona görə də biz seçimimizi birbaşa kanallarla etdik.

- Amma bu davamlı ola bilməz.
- Təbii ki, bu dəyişəcək. Biz onu birinci dəfə etdik. Əgər vəsaiti prodüser mərkəzlərinə ayırsaydıq onlardan sabah necə məsuliyyət tələb edə bilərdik? Amma televiziyaların üzərinə hər hansı öhdəliklər qoyduq. Bu birinci mərhələ idi. İkinci mərhələdə daha çox çalışacağıq kino prodakşnları kino çəkiminə cəlb edə bilək. Kino qurumu yaradılmaldır ki, onlar heç kəsdən asılı olmadan bu məhsulu istehsal edə bilsinlər. Bunun da yolunu axtarıb tapacağıq.

- Bəs Televiziya və Radio Şurasının kanalların daxili siyasətinə nə qədər qarışmaq səlahiyyəti var?
- Bir tərəfdən Şura teleradio siyasətinə cavabdeh qurumdur. Biz də dövlət siyasətini həyata keçiririk. Digər tərəfədən televiziya kanalları içərisində yaradıcı məsələlərə biz müdaxilə edə bilmirik.

- Sizcə bunun qanunla tənzimlənməsinə ehtiyac var?
- Təbii ki tənzimlənməlidir. Balanslaşdırlmalıdır. Biz çalışırıq ki, kanallar üçün problem yaratmayaq. Kanallara bəzən deyirəm ki, əgər siz qanunları pozmasanız bizim qurumun fəaliyyəti heç hiss olunmayacaq. Biz liseziya verəndən verənə və ya onu uzadandan- uzadana görünə bilərik. Amma qanunu pozsanız hər an qarşınızda bizi görəcəksiniz. Söhbət səlahiyyətin azaldılıb artırılmasından getmir, söhbət bu məsələnin həllindən gedir. Doğru olmayan şeylər təbii ki var. Məsələn, Şura hansısa kanala qarşı tədbir görmək istəyirsə, biz qərar verə bilərik. Bizim hüquq şöbəmiz var. Bizim qərarımızın səhv olduğuna qoy məhkəmə qərar versin. Amma bizim qanunda belə bir şey var ki, əgər biz hər hansı bir işi görmək istəyiriksə gərək ilk olaraq məhkəməyə müraciət edək, məhkəmə buna qərar versin və daha sonra biz bunu edək. Deməli bizdə hüququ şöbəsini saxlamağa ehtiyac yoxdur. Amma bizim də hüquq şöbəmiz var. O hakimlər kimi eyni institutlarda oxuyurlar, eyni təhsili alırlar, üstəlik bizim hüquşunaslar sırf bu sahə üzrə ixtisaslaşırlar. Əgər bizim qərarımız səhvdirsə məhkəmə ondan sonra buna baxsın. Televiziyada isə vəziyyət elə tələb edir ki, hər an üçün qərar vermək lazımdır. Amma indiki halda məhkəmə yolu ilə qərar vermək məcburiyyətindəyik. Məhkəmə isə onu bir həftə uzadır, aşağı, yuxarı instansiya məhkəmələri var. Artıq mövzu aktuallığını itirir və bizə heç bir ehtiyac olmur. Əgər mən teleradio siyasətinə cavabdeh bir qurumamsa və bunun hər şeyi məndən sorulursa o zaman heç olmasa orada olan məsələlərlə bağlı qərar vermək səlahiyyətim olmalıdır.

- Bu məsələni qaldırmısınız heç?
- Əlbəttə dəfələrlə qaldırmışıq.

- Bəs cavab nə olub?
- Deyrilər ki, bu televiziya kanallarının işinə müdaxilə ola bilər, onların fəaliyyətinə məhdudlaşdırıcı tədbirlər kimi dəyərləndirilə bilər. O baxımdan bu səlahiyyətlər verilmir. Amma xarici ölkələrə geniş yayılıb bu. Elə qonşu Türkiyənin özündə də bu var. Tutaq ki, hər hansı bir televiziya verilişi bizim milli mənəvi dəyərlərimizə uyğun deyilsə onu 10 gün, bir ay dayandırır və şura özü həmin verilişin yerini özü uyğun bildiyi maarifləndirici verilişlərlə doldurur. Belə çətin problemlər var və inşallah yaxın zamanlarda həll olunacaq. Televiziya kanallarımız bəzən efiri doldurmaq üçün Türkiyədə İstanbul kimi şəhərin həyat tərzini, yaxud Parisin, Berlinin həyat tərzini Azərbaycana gətirmək istəyirlər. Avropa ölkələri üçün xarakterik olan bədii film Azərbaycan üçün xarakterik olmaya bilər. Bura müsəlman ölkəsidir, adət-ənənələrimiz, ailə münasibətlərimiz fərqlidir.

- Amma Türkiyə ilə o qədər də uzaq deyilik məncə.
- Təbii ki. Amma Türkiyə də bəzən Avropadan gətirdikləri üçün bəzən eybəcər formaya düşür. Baxın Türkiyədəki serialların süjet xəttini hansı mövzular təşkil edir. Bizi də elədir. Məni ən çox narahat edən budur. Xəyanət, ən çox da bir ailə üzərində bu məsələləri həddən artıq şişirtmək. Mən həmişə də deyirəm yazıçı fantaziyası bəzən o qədər güclü olur ki, tamaşaçı nunun real yoxsa yazıçı fantaziyası olduğunu ayırd edə bilmir.

- Ssenarilərdən narazısınız. Ola bilməz ki, sizin Şura ssenariləri müsabiqə yolu ilə seçsin?
- Əslində biz bunu istəmirik. Televiziya və Radio Şurası Kinomatoqrafçılar İttifaqı deyil. Bu sahədə biz yeniyik, incəliklərini bilmirik. Əgər bununla da məşğul olsaq nə qədər əlavə vaxt lazım ola bilər. Dünya ölkələrində olduğu kimi biz də bunu bazar iqtisadiyyatının həll etməsini istəyirik. İstəyirik ki, kinonu kanallar özləri yaxud prodakşnlar çəksin. Bunu da özləri müəyyənləşdirsinlər. Bu işi ən yaxşı halda Mədəniyyət və Turim Nazirliyi görsə daha yaxşı olardı. Bu işi onlar görməlidir. Milli Teleradio Şurası film çəkməklə məşğul olan qurum deyil.

- Bəs nədən bu sahədə sizin fəallığınız daha çox hiss olunur?
- Fəal olmağımızın müəyyən səbəbləri var. Seriallarla bağlı boşluq yarandı və biz ümumi qərar verməli olduq. Bu qərarın doğru olduğuna mən tam əminəm. Bəziləri bunu senzura hesab edir, amma dövlətin öz siyasəti var. Biz siyasi, iqtisadi, hərbi asılılıqdan xilas oluruqsa, ideoloji asılılıqdan da xilas olmalıyıq.

Teleradio Şurasının kanalların yaradıcı işlərinə qarışmaq səlahiyyəti olmadığını dediniz. Yeri gəlmişkən ölkədə müxalifətin aksiyaları keçirilir və televiziyalar bunu lazmi çəkildə yayımlamır. İcazəli-icazəsiz, istənilən halda ölkənin ictimai-siyasi həyatında baş verən hadisədir. Sizin Şura kanallara belə bir qadağalar qoyur?

- Senzura hər kəsin içərisində olan bir şeydir. Şura heç bir zaman kanallara aksiyaları işıqlandırmaqla bağlı qadağa qoymayıb. Bu onların öz seçimidir.

Səidə