Prostat vəzi - bəzilərinin düşündüyü kimi təzə kəşf olunmuş bir orqan deyil və min illərdir ki, tibbə, həkimlərə məlumdur. Sadəcə olaraq son 20 – 30 ildə daha çox erkən diaqnozlaşma  imkanı əldə  olun­duğundan (xüsusən ultrasəs müayinəsi sayəsində) və haqqında daha çox danışıldığı üçün belə fikirlər yaranmışdır. Bu məqalədə prostat vəzi haqqında yaranmış digər yanlış fikirlərə də aydınlıq gətiriləcəkdir. Prostat vəzi xəstəliklərinə ümumi nəzər salmaqla bərabər, prostat  vəzinin xoşxassəli böyüməsi (hiperplaziyası, adenoması) haqda geniş  danışılacaqdır.

Prostat vəzi nədir? Prostat vəzi kişi cinsiyyət üzvlərindən  biridir,   qarın boşluğunda sidik kisəsınin altında yerləşir və içindən sidik kanalının bir hissəsi keçir. Əsas vəzifəsi prostat şirəsi hasil etməkdir ki, bununla o kişilərin cinsi fəaliyyəti  və  nəsilartırmasında müstəsna rol oynayır. Bu orqanın xəstəlikləri  kişilərdə sidik ifrazının ağır pozulmaları - sidik saxlaya bilməmək, kəskin sidik ləngiməsi, kəskin böyrək çatışmazlığı, habelə cinsi zəiflik (impotensiya, cinsi əlaqə problemləri), kişi sonsuzluğu şəklində özünü göstərir.
Gənc yaşlarda prostat vəzinin xəstəlikləri az rast gəlir və yetkin yaşlardan tamamilə fərqli mahiy­yət daşıyır. Əgər söhbət nisbətən gənc yaşlarda prostat vəzi xəstəliyindən  gedirsə, deməli söhbət pros­tatit­lərdən, yəni prostat vəzinin iltihabından gedir.

Əgər söhbət 40 və daha yuxarı, xüsusən 50-dən yuxarı yaşlardan gedirsə, deməli söhbət prostat vəzinin xoşxassəli  böyüməsindən ( başqa sözlə adenomasından), çox nadir hallarda isə xərçəngin­dən  gedir.  Bununla  belə,  prostatit  yaşlı kişilərdə də nadir xəstəlik deyil. Bu məqalədə söhbət əsasən prostat  vəzinin xoşxassəli böyüməsi (hiperplaziyası, adenoması)  haqqında olacaqdır.

Prostatitlər (prostat vəzinin iltihabı) deyildiyi kimi, əsasən gənc yaşlarda rast gəlir və müalicə edilməmiş və ya pis müalicə edilmiş zöhrəvi xəstəliklər – qonoreya (tripper), trixomoniaz, xlamidiya, miko­plazma, ureaplazma kimi infeksiyalar, bəzən də qeyri-zöhrəvi infeksiyalar bunun səbəbi olur. Lakin bakteriyasız prostatitlər də ola bilər (balıqçılarda, dənizçilərdə və s.) . Diaqnoz ultrasəs müayinəsi (USM – UZİ) və analizlərin (xüsusən prostat vəzi şirəsinin analizinin) köməyilə qoyulur. Müalicəsi müstəsna olaraq qeyri-cərrahi yolla – yəni dərman preparatları və fizioterapevtik metodlarla aparılır. Yeri gəlmişkən, prostat vəzinin müalicəvi massajı həmişə mübahisəli olub və əksər alimlər bunun zərərinin faydasından çox olduğu fikrindədirlər.

Prostat  vəzinin xoşxassəli böyüməsi - adenoması  isə yaşla bağlı olan bir prosesdir və 40-dan yuxarı yaşı artan hər bir kişinin haçansa məruz qalacağı bir durumdur. Bunu alimlər arasında “bioloji qocalma”, “kişi klimaksı” adlandıranlar da çoxdur. Yəni, prostat adenoması - kişi orqanizmin qocalmasının bir təzahürüdür.  Prostat vəzinin bu  böyüməsi  -   prostat vəzinin başqa səbəbdən deyil, vəzi hüceyrə­ləri­nin artması hesabına böyüməsidir. Bu zaman  artan hüceyrələr hesabına düyüncüklər əmələ gəlir ki, bunlar illər ərzində böyüyür və sidik kanalının vəzinin içindən keçən hisəsini sıxaraq sidik ifrazını çətinləş­dirir. Prostat vəzinin belə böyüməsi xoşxassəli xarakter daşıyır və metastazlar vermir. Prostat adenomasının əmələ gəlməsində prostatitin adenomaya çevrilməsi, cinsiyyət orqanlarının xəstəliklərinin rolu və cinsi fəallığın yüksək-zəif olması, pis vərdişlərin (siqaretin, alkoholun) rolu sübut edilməmişdir! Yalnız irsi – genetik faktorların müəyyən  rolu  sübut edilmişdir.

Prostat vəzi adenomasının əlamətləri – sidik ifrazı pozulmaları, cinsi zəiflik və ağrı

Deyildiyi kimi, prostat vəzi böyüdükdə  sidik kanalının vəzinin içindən keçən hisəsini sıxaraq sidik ifrazını əngəlləməyə başlayır və sıxıılmanın dərə­cəsindən asılı olaraq sidik ifrazının pozulmaları baş verir.

Sidik ifrazı pozulmalarına  misal kimi göstərmək olar;

- sidik ifrazının tezləşməsi (bu hal gecələr xəstə üçün daha əziyyətli olur)

- sidik ifrazının çətinləşməsi, bəzən gücənmə ilə olması

- sidik axınının zəifləməsi – müddətin uzanması
-  sidiyin haçalanması, səpilməsi- sidiyin fasilələrlə gəlməsi

- sidiyə getdikdən sonra axma və ya damcılama
- sidiyə tez-tez təcili çağırışlar və saxlamağın  çətinliyi
-  sidiyə getdikdən sonra sidik kisəsində yenə sidik qalması hissi

 - sidik kisəsini tam boşaltmağın mümkün olmaması
- qırıq-qırıq, bəzən gözləyə-gözləyə, bəzən damcı ilə sidik ifrazı
- bəzən sidiyi saxlamaq mümkün olmaması

- gecə sidiyinin artması, gecələr tez-tez sidiyə getmək məcburiyyəti
- sidikdə bəzən qan, yanğı, göynəmə hissi olması

- sidik ifrazının mümkün olmaması (kəskin hal) və s.
- sidik kanalında ağrı, çirk, şirə gəlməsi, ğöynəmə hissi

Ağrı sindromu isə prostat  vəzinin adenoması  zamanı həmişə olmur. Lakin bir çox hallarda xəstəliyin müəyyən mərhələsində  adenoma diaqnozundan şübhələnməyə əsas olur. Qasıq və ya qasıqüstü nahiyədə, cinsi üzvlərdə, sidik kanalında ağrı, prostat  vəzinin xoşxassəli böyüməsi zamanı mühüm əlamətlərdəndir.

Prostat  vəzinin adenoması  zamanı vəzinin funksiyaları bu və ya digər dərəcədə zəifləyir. Bu funksiya zəifləməsi prostat vəzinin infeksiyalarla mübarizə rolunun zəifləməsində də özünü göstərir. Adenomaya iltihabi proses də qoşulur ki, bu isə özünü  sidik kanalında ağrı, çirk, şirə gəlməsi, ğöynəmə hissi şəklində göstərə bilər.

Prostat  vəzinin adenoması  zamanı  cinsi zəiflik bu və ya digər formada mütləqdir.  Bu, xəstəliyin ilkin əlaməti kimi rastgəlmə tezliyinə görə sidik ifrazı pozulmalarından sonrakı yeri tutur. Cinsi əlaqənin hər hansı şəkildə pozulması kişinin psixoloji vəziyyətinə sidik ifrazı pozulmalarına nisbətən daha pis təsir edir. Cinsi zəiflik (başqa sözlə erektil disfunksiya) bu zaman bir neçə formada özünü göstərir:

1. cinsi əlaqə mümkün olmur – tam impotensiya,

2. ereksiya (cinsiyyət üzvünün bərkiməsi) çox zəif olur və cinsi əlaqəni əlin köməyi olmadan başlamaq olmur (manual penetrasiya),

3. aspermiya  - cinsi əlaqənin sonunda  sperma ifrazı baş vermir,

4. Retroqrad eyakulyasiya (axın) – cinsi əlaqənin sonunda  sperma geriyə - sidik kisəsinə qayıdır.

5. cinsi əlaqənin tez bitməsi – bu zaman cinsi əlaqə 2 dəqiqədən tez bitir.

6. Cinsi əlaqəyə həvəs olmaması.

Prostat  vəzinin adenoması bəzən uzun illər heç bir əlamət olmadan da inkişaf edə bilər.  Belə hallarda xəstə birdən-birə kəskin sidik ləngiməsi, kəskin cinsi zəifliklə üzləşə bilər!

Adenoma müalicə olunmazsa və ya müalicə uğurlu olmazsa bu  ağırlaşmalar ola bilər:
Sidik kanalın tam tutulmasi (sidik kisəsi dolu qalır, bəzən təcili tədbir lazım gəlir)

Kəskin qanaxma.
Sidik kisəsində sidik daşların əmələ gəlməsi və cərrahi müdaxilə zərurəti
Börək funksiyaların tam itməsinə kimi aparan xəstəlikləri (həyat üçün təhlükəli) və sidiyin qana keçməsi (uremiya) baş verə bilər
Cinsi funksiyaların tam itməsi
Sidiyi saxlaya bilməmək və s.
Prostat vəzinin adenomasının diaqnostikasi . Xəstənin yaşı, sidik ifrazından xüsusi şikayətləri artıq diaqnozu prostat vəzinin adenoması istiqamətinə yönləndirməyə əsas verir (45-50 və daha yuxarı yaş + sayilan simptomlardan biri və ya bir neçəsi). Prostat vəzinin adenomasının  diaqnostikasının qızıl standartı ultrasəs müayinəsidir (USM). Məhz ultrasəs müayinələrinin  nəticəsində erkən diaqnostika mümkündür. USM prostat vəzinin ölçülərini, parenximasının vəziyyətini, daşların, iltihabın olmasısnı, sidik kisəsində  nə qədər qalıq sidik qalmasını  və s. aşkar etməyə, həmçinin böyrəklərin, sidik axarlarının vəziyyətini aşkar etməyə imkan verir.
Prostatın Spesifik Antigenini - PSA testi 90-cı illərin əvvəlindən bütün dünyada geniş tətbiq olumağa başlamış və özünü tam doğrultmuşdur. PSA testi prostat vəzinin adenomasının xoşxassəli olduğunu, yaxud pis xassəli olma ehtimalıni erkən aşkar etmək üçündür. Dünyanın urologiya üzrə ən nüfuzlu peşəkar elmi cəmiyyəti olan Amrika Uroloqlar Assosiasiyası hər bir kişinin prostatla bağlı 40 yaşdan sonra ildə 1 dəfədən az olmayaraq ultrasəs müayinəsi  və Prostatın Spesifik Antigeninin (PSA) yoxlamasından keçməsini tövsiyə edir. Prostat vəzinin bədxassəli inkişafına şübhə olarsa daha dəqiq onkoloji metodlar vardır. Əgər PSA göstəricisi normadan yüksək olmaqda davam edərsə, o zaman prostat vəzinin biopsiyası – yəni, prostat vəzinin toxumasının müayinəsi vacibdir.
Bəs xəstədə pis  xassəli şiş aşkar olarsa?  Vaxtında Prostat vəzi xərçəngi aşkar olunmuş xəstənin yaşamaq şansı (Life expectency) gec aşkar edilmlş Prostat vəzinin xoş xassəli şişi olan xəstənin şansından az deyildir!
Sidiyin analizi də prostat vəzinin xoş xassəli şişinin diaqnostikasının mühüm tərkib hissəsidir. Sidikdə qan, zülal, şəkər, irin və digər patologiyaların varlığı və səviyyəsi böyük diaqnostik əhəmiyyət kəsb edir.

Prostat vəzinin adenomasının - xoşxassəli böyüməsinin müalicəsi. Təəssüf ki, prostat vəzinin adenomasının birdəfəlik qarşısının alınması üçün 100% təsirli profilaktik tövsiyələr hələ ki yoxdur.
Bu gün prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsinin müalicəsindən danışanda o saat fikrimizə dərmanlarla müalicə gəlir. Amma cəmi 25-30  il qabaq  prostat vəzinin adenomasının cərrahi müalicəsi demək olar ki, alternativsiz sayılırdı. Lakin tibb elmi yerində saymır - prostat  vəzinin xəstəliklərinin istər cərrahi, istərsə də qeyri-cərrahi müalicə üsullarının axtarışı və təkmilləş­dirilməsi bütün dünyada davam edir. Son 25 ildə prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsinin dərmanlarla müalicəsi ilə bağlı əsil inqilab olmuşdur. Bu gün artıq dünyanın hər yerində apteklərdə nəinki prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsi ilə bağlı simptomları yaxşılaşdıran dərmanlar, hətta prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsini dayandıran preparatlara əldə etmək  mümkündür.
Bu ğün Tibb Elminin ən aktual problemlərindən biri prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsinin elə müalicə metodlarını hazırlamaqdır ki, kişi orqanizminin funksiyalarını mümkün qədər saxlamaq, həyat keyfiy-yətini yaxşılaşdırmaq mümkün olsun. Bu mənada: 1) prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsinin dayandırılması, 2) cinsi fəaliyyət funksiyalarının saxlanması, 3) normal sidik ifrazının bərpası 4) prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsinin ağırlaşmalarının qarşısının alınması, 5) müalicənin minimal riskli olması xüsusilə mühümdür.
Prostat  böyüməsinin cərrahi müalicəsi isə yalnız mütləq göstəriş olduqda aparılmalıdır. Bunlara aiddir:
- Kəskin sidik ləngiməsi
- Massiv qanaxma və prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsi ilə bağlı kəskin böyrək çatişmazliği
- Sidik kisəsinin iri daşları
- Sidik yollarının təkrari infeksiyalaşması və uzunmüddətli medikamentoz müalicənin təsirsizliyi.

 Prostat vəzi üzərində cərrahi əməliyyatlar zamanı risklərin qaçılmaz olduğu nəzərə alınanda, - prostat vəzi xəstəliklərinin dərman preparatları ilə müalicəsinin əhəmiyyəti daha da artır. Hətta cərrahi əməliyyatların ən yüksək səviyyədə aparıldığı dünyanın ən məşhur uroloji klinikalarında aparılmış genişmiqyaslı monitorinqlərin nəticəsinə görə:

- əməliyyatların azı azı 5% -də cinsi fəaliyyətin tam itməsi – impotensiya baş verir.
- 4%-10%-də sidiyi saxlaya bilməmək inkişaf edir.
- 20% -40% ilk 8 ildən sonra  təzədən əməliyyat olunur.
- 3% - əməliyyat nəticəsində ölüm baş verir!
Bu vəziyyətin Avropa və Amerikanın ən yüksək peşəkar klinikalarında mövcud olduğunu nəzərə alsaq, qeyri-cərrahi müalicə əhəmiyyəti daha aydın başa düşülər. Cəmi 20-25 il əvvəl prostat vəzi üzərində cərrahi əməliyyatlara haqq qazandırmaq olardı: xəstəliyin erkən mərhələdə aşkarlanması üçün bu günkü qədər kamil diaqnostika vasitələri yetərli deyildi, USM aparatları ölkədə barmaqla sayıla bilərdi. Prostat vəzinin dərmanlarla müalicəsi üçün sınaqdan çıxmış dərmanların azlığı reallıq idi.

Prostat vəzi haqda yanlış fikirlər. Araşdırmalar belə deməyə əsas verir ki, ölkəmizdə prostat vəzi haqda təsəvvürlər ümumilikdə lazımi səviyyədə deyil. Prostat vəzinin xəstə­liklərinin geniş yayılması ilə bərabər, bu vəzi ilə bağlı bir çox yanlış təsəvvürlər və zərərli fikirlər də əhali arasında geniş yayılmışdır. Beləliklə, prostat vəzi ilə əlaqəli ən çox yayılmış yanlış fikirlər və təsəvvürlərlə bərabər, qarşılıqlı olaraq doğru olan cavabları da təqdim edirik.

1. Yanlış: Prostat – xəstəlikdir.
Doğru: Prostat – xəstəlik deyil. Prostat - kişi cinsinə aid bir orqandır, vəzidir (məqalənin əvvəlinə bax!).

2. Yanlış: Prostat vəzinin xəstəlikləri son illərdə meydana çıxmışdır və bu vəzi bütün kişilərdə olmur.
Doğru: Prostat vəzi bütün kişilərdə anadangəlmə olan bir orqandır və bəzilərinin düşündüyü kimi təzə kəşf olunmuş bir orqan deyil, min illərdir ki, tibbə və həkimlərə məlumdur. Sadəcə olaraq son 20  ildə daha çox diaqnozlaşdırma imkanı (xüsusən ultrasəs müayinə - USM, prostatın  spesifik  antigen analizi PSA - və s.) əldə olunduğu üçün belə təsəvvür yaranmışdır.
3. Yanlış: Prostat vəzinin böyüməsinin qarşısını öncədən profilaktik tədbirlərlə almaq mümkündür.
Doğru:  Prostat vəzinin yaşla bağlı böyüməsinin qarşısını öncədən almaq mümkün deyil. Prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsi –adenoması yaşla bağlı olan təbii bir prosesdir və 40 - dan yuxarı yaşı artan hər bir kişinin haçansa məruz qalacağı bir durumdur.

4. Yanlış: Ayaqüstə sidik ifrazı Prostat böyüməsini sürətləndirir və ya oturmuş şəkildə sidik ifrazı Prostat vəzi böyüməsini yubadır. 
Doğru: Tədqiqatlarda bunlar öz təsdiqini tapmamışdır. Hətta bəzən bunun əksi təsdiq edilmişdir. 
5. Yanlış: Tez-tez cinsi əlaqəyə girmək Prostat böyüməsinin qarşısını alır. 
Doğru: Prostat böyüməsininin tez-tez cinsi əlaqəyə girməklə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu da digər yanlış fikirlər kimi qeyri - elmi və qeyri-ciddi söhbətlərdir.
6. Yanlış: At minmək, velosiped sürmək prostat böyüməsinin qarşısını alır və prostat iltihabını (prostatiti) müalicə edir.
Doğru: Əsassız söhbətdir və hətta bir çox hallarda at minmək, velosiped sürmək prostat üçün zərərlidir!
7. Yanlış: Prostat vəzinin müayinəsi kişilik üçün zərərlidir. 
Doğru: Prostat vəzinin müayinəsinin müasir metodları (ultrasəs müayinəsi və digərləri) tamamilə zərərsizdir. Lakin bəzən bu sözləri prostatın qeyri – peşəkar rektal müayinəsi (və ya diaqnostik massaj) haqqında demək olmur. 
8. Yanlış. Prostat vəzinin biopsiyası (prostat toxumasının müayinə üçün götürülməsi) prostat xərçənginin yayılmasına səbəb ola bilər. 
Doğru: Prostat xərçənginin müayinəsi üçün onun biopsiyası tam zərərsizdir və həlledici diaqnostik əhəmiyyətə malikdir.
9. Yanlış: Prostat vəzi üzərində cərrahi əməliyyat kişilərdə cinsi fəaliyyətin sonu deməkdir. 
Doğru: Prostat vəzi üzərində cərrahi əməliyyatlar müxtəlifdir və bəzən həqiqətən də əməliyyatdan sonra cinsi zəiflik və ya impotensiya baş verə bilər. Lakin əksər hallarda prostat üzərində aparılmış uğurlu cərrahi əmliyyatlar cinsi fəaliyyətə zərər vurmur.
10. Yanlış. PSA testi (prostatın spesifik antigeni) əgər normadan yüksəkdirsə prostat xərçənginin olduğunu göstərir. 
Doğru:  PSA testi Prostat vəzinin adenomasının xoşxassəli olduğunu, yaxud pis xassəli olma ehtimalını erkən aşkar etmək üçündür. Prostat vəzinin bədxassəli inkişafına şübhə olarsa daha dəqiq onkoloji metodlar vardır. Əgər PSA göstəricisi normadan yüksək olmaqda davam edərsə, o zaman prostat vəzinin biopsiyası – yəni, prostat vəzinin toxumasının müayinəsi vacibdir. 
10. Yanlış. Prostat vəzinin xərçəngi aşkar olunubsa, bunun müalicəsi faydasızdır.
Doğru: Vaxtında Prostat vəzi xərçəngi aşkar olunmuş xəstənin yaşamaq şansı (Life expectency) gec aşkar edilmlş Prostat vəzinin xoş xassəli şişi olan xəstənin şansından az deyildir.
11. Yanlış: Prostat vəzinin iltihabı, yəni prostatitlər prostatın adenomasına çevrilə bilər.
Doğru: Prostatın adenomasının əmələ gəlməsində prostatitin adenomaya çevrilməsi, cinsiyyət orqanlarının xəstəliklərinin rolu və cinsi fəallığın yüksək-zəif olması, pis vərdişlərin-(siqaret, alkoholun) rolu sübut edilməmişdir. Yalnız irsi – genetik faktorların rolu sübut edilmişdir.
12. Yanlış: Prostat vəzinin əsil müalicəsi yalnız cərrahi yolladır.
Doğru: Həqiqətən də təxminən 20 il bundan əvvəl prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsinin müalicəsindən danışanda o saat fikrə cərrahi müalicə gəlirdi və cərrahi müalicə demək olar ki, alternativsiz sayılırdı. Bu ğün isə prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsinin müalicəsindən danışanda, ilk olaraq fikrimizə dərmanlarla müalicə gəlir. Tibb yerində saymır - prostat vəzinin xəstəliklərinin istər cərrahi, istərsə də qeyri-cərrahi müalicə üsullarının axtarışı və təkmilləşdirilməsi bütün dünyada davam edir. Son 25 ildə isə prostat vəzinin dərmanlarla müalicəsi ilə bağlı əsil inqilab olmuşdur. Bu gün artıq dünyanın hər yerində apteklərdə nəinki prostat vəzinin böyüməsi ilə bağlı simptomları yaxşılaşdıran dərmanlar, hətta prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsini dayandıran preparatlara rast gəlmək mümkündür.
Bütün bunlarla belə, tibb elmi inkişaf etməkdədir. Ən sevindirici hal isə odur ki, cərrahi müalicədən kənar vasitələr – prostat xəstəliklərinin dərmanlarla müalicə imkanları ildən-ilə artır. 

Real Tibb Mərkəzində (Bakı, 8km, doktor S.Cəbrayılov) cərrahiyyəsiz müalicə məqsədilə öncül uroloji elmi cəmiyyətlərin (Amerika Uroloqlar Assosiasiyası və s), elmi tədqiqat institutlarının uzun illər ərzində klinik epidemioloji tədqiqatları ilə təsdiq olunmuş müalicə metodları və protokolları rəhbər tutulur. Amerika Uroloqlar Assosiasiyasının müalicə protokollarının hazırlanmasında yüzlərlə həkim-professor iştirak edir. Dünyanın onlarla ölkəsində, o cümlədən Türkiyədə milyonlarla xəstə bu metodlarla müalicə alır.

Doktor Süleyman Cəbrayılov

(050) 501 60 70

(077) 601 60 70

(055) 519 91 84

 S. Cəbrayılovun  bu məqalələrini  internetdə axtar  (Realtibb.com ünvanda   və ya” google”  ilə):

Prostat vəzi: miflər, həqiqətlər
Kişilərin cinsi zəiflik problemi

Gecə enurezi (gecələr sidiyi saxlaya bilməmək)
Kişilərin cinsi zəiflik problemi - çıxış yolu
Prostat vəzi: miflər, həqiqətlər
Qadınlarda sidik qaçırma problemi