Azərbaycanda müstəqil bankçılığın formalaşması 1991-ci ilin əvvəllərinə təsadüf edir. Ölkədə yaranan bankların indi 60 faizindən çoxu faktiki olaraq mövcudluğunu qoruyub saxlaya bilməyib. Əvəzində yeni banklar yaranıb və bu banklar faktiki olaraq ən azından 10 ildən çoxdur ki, mövcuddurlar. Bununla belə ölkənin bankçılıq siyasətində dayanıqlılıq və xüsusilə də bank sektorunda investisiyaların dönərliliyinin qorunmasında ciddi problemlər var. Ölkənin bankçılıq qanunvericiliyi 2 il əvvəl yenilənsə də, hələ ən sadə elementlər üzrə, bazar siqmentlərində belə süni-bürokratik amillər mövcuddur.

Ölkənin daxili valyutadəyişmə bazarında Mərkəzi Bankın dəqiqə üzrə təsiretmə imkanları hələ də qalır. Mərkəzi Bank valuytadəyişmə bazarına bürokratik təsirləri ilə yerli valyutanın dəyərinin süni şəkildə saxlanılmasına çalışır. Nəticə etibarilə də banklarda aktivlərin hərəkətlilik faizi aşağı düşür. “Qafqazinfo”nun apardığı araşdırmalar nəticəsində ölkənin bank sektorunda vəziyyətin nə qədər acınacaqlı olması ortaya çıxıb. Məlum olub ki, Azərbaycanda bankların daha rentabelli işləməsi üçün həm də yuxarıdan aşağı inzibati təsirlərin olması və bu təsirlərin arxasında adətən yüksək çinli məmurların dayanması da bir faktdır. Məsələn cəmi 3 il əvvəl dövlətin yeganə kommersiya bankı olan Azərbaycan Beynəlxalq Bankındakı dövlət hesabları Kapitalbank ASC-yə köçürüldü. Bununla da bankın nizamnamə kapitalı 40 milyon manata qədər yüksəldi.
Kapitalbankın Azərbaycanın bank sektorundakı mövcudluğu və onun yüksəlişi konkret olaraq 2003-cü ildən sonraya təsadüf edir. Aparılan araşdırmalara görə, bank rəsmən Nazirlər Kabinetinin 21 fevral 2000-ci il tarixli 40 "s" nömrəli sərəncamı ilə açıq tipli səhmdar cəmiyyəti formasında yaradılıb. Bundan sonra isə səhmdar cəmiyyətin bazasında bank filialları formalaşdırılmağa başlayır. Daha sonra isə bankın səhmdarlarının səhmlərini vahid mərkəzdə birləşdirilməsi məsələsi ortaya çıxır. BUS bank olaraq fəaliyyət göstərən və sovetlər dövründən Aqrar-Sənaye, Sənaye-İnvestisiya və Əmanət banklarının sağlam aktiv və öhdəliklərinin birləşdirilməsi nəticəsində yaradılan bankın adı 29 dekabr 2004-cü ildə dəyişdirilir. Elə bankın nizamnamə kapitalı ilə bağlı sual doğuran məqamlar da bu mərhələdən sonra meydana çıxmağa başlayır.
Azərbaycanda son zamanlar sovetlər dövründən qalan əmanətlərin qaytarılması məsələsi müzakirə edilməkdədir. Rəsmən varis olaraq Azərbaycan dövləti əmanətlərin qaytarılmasını təmin etməlidir. Amma bu əmanətlər heç də dövlətin payı olan banklarda yatırılmayıb. Zamanında BUS Bankın, daha sonra isə Kapital Bankın formalaşdırıldığını nəzərə alsaq, o zaman sovet dövründən qalan əmanətlərin birmənalı olaraq Kapital Bankdakı vəsaitlərin bir qismi hesabına qaytarılması vacib amillərdən biridir.
Azərbaycanda bankçılıq sektorunda mövcud olan bürokratik əngəllər və bir bankın arxasında bir məmurun dayanması qaçılmazdır. 2005-ci ilin 26 yanvarında Kapital Bankın Ədliyyə Nazirliyindən təkrar qeydiyyata keçərkən sənədlərdə dəyişiklik edilir. Ən çox diqqəti çəkən məqam odur ki, bankın nizamnaməsinə edilən dəyişikliklərdə varislik üzrə məqamlar ləğv edilir. Məhz bankın varisi olaraq nəzarət səhm paketinin sahibi olan şirkətin adı göstərilir. Hazırda Kapital Bankın nizamnamə kapitalına əsasən səhmin 99.76% "Paşa Holdinq"-ə aiddir. Bu isə o deməkdir ki, varislikdən imtina etməklə, bank faktiki olaraq dövlətin cavabdehlik daşıdığı sovet əmanətlərinin vətəndaşlara qaytarılmasında heç bir formada iştirak etməyəcək.

Bu bankın özəl olaraq səlahiyyətləri də var. Məsələn yaradılmasından və təsis edilməsindən uzun bir zaman keçməsinə baxmayaraq Kapital Bank Bank Fond Birjasının və Bakı Banklararası Valyuta Birjasının (BBVB) təsisçisi və səhmdarlarından birinə çevrilib. Bu təsisçiliyin sonradan necə yaranması ilə bağlı şübhəli məqamlar barədə isə yetərli səviyyədə heç bir məlumat almaq mümkün deyil. Eyni zamanda biz birjaların heç birində Kapitalbankın fəal iştirakını müşahidə etmirik. Əksinə biz səhmlərin birja üzrə aktivləşməsində digər bankların aktiv iştirakını müşahidə edirik. Bu bankların səhmlərinin listinq səviyyəsi L1 olaraq göstərilir.

Bununla belə Azərbaycanda bankçılıq üzrə Kapitalbankın xüsusi kampaniyalarında, xidmətlərində hər hansı yeniliklərə də rast gəlmirik. İstər istehlak kreditlərində, istər əmanətlərin yığımı üzrə də hansısa yüksək və sosial yönümlü müsbət tendensiyalar yoxdur. Elə yeri gəlmişkən Mərkəzi Bank əmanət yığımına görə, digər banklar qarşısında sərt tələb siyasəti yürütsə də, bunu Kapitalbanka şamil etmir və ya yumşaq desək gözlərini yumur. Nəticə etibarilə də biz əmanətlərin yığımına və həcminə görə, Kapitalbankın çox geridə qaldığını müşahidə edirik.

Bir sözlə ölkənin 44 bankı bu və ya digər formada mövcudluğunu və inkişafını stabil olaraq qorumaq üçün rəqabətdədirsə, Kapitalbank çox arxayın və inzibati olaraq qeyri-rəsmi də olsa dövlət bankı funksiyasını yerinə yetirir. Şübhəli məqam bu bankın müvəkkil olaraq pensiya və müavinətlərin, o cümlədən də dövlət büdcəsindən əmək haqqı alan (əsasən rayonlarda red.) insanlara xidmət edən tək bank olaraq adı keçir.
Amma müvəkkil bankların seçilməsində Mərkəzi Bankın sifarişləri, onların qalib elan edilmələri əlavə araşdırma mövzusudur.

Növbəti yazımız isə məhz bu istiqamətdə olacaq.