“Şərq-Qərb Aradırmalar Mərkəzi”nin rəhbəri Ərəstun Oruclunun “Qafqazinfo”ya müsahibəsi

- Ərəstun bəy, bu il Azərbaycanda seçki ilidir. Bu istiqamətdə gedən proseslər sizi qane edirmi?
- Xeyr, nəzərə alsaq ki, 6 ay sonra prezident seçkisidir bugünkü ictimai-siyasi situasiya məni heç bir halda qane etmir. Ona görə qane etmir ki, hələlik biz ortada seçki atmosferi görmürük. Ən maraqlısı isə budur ki, 1990-cı ildən bəri bütün seçkilər dövrünü nəzərdən keçirsək, 23 ildə məncə, bu siyasətçilərin, iddialıların fəaliyyəti baxımından istər iqtidar, istərsə də müxalif düşərgədə ən passiv dövrlərdən biridir. Halbuki 1-2 istisnalar olmaqla, 2013-cü il cəmiyyətin gözləntiləri baxımından bəlkə də digərlərindən qat-qat çox imkanlar və şanslar verən ildir.

- Amma ötən il siyasətçilərin bir çoxu bildirirdi ki, 2013-cü il gərgin il olacaq.
- İctimai aktivlik var, siyasətçilərin aktivliyi yoxdur. İctimai fəallığın belə aktiv olduğu zamanda siyasətçilərin fəallığı daha yüksək olmalıdır, amma biz əksini görürürük. Çox qəribə bir vəziyyət alınır. Fikir versək görərik ki, hakimiyyət hələ də seçkilərlə bağlı ortaya heç bir mövqe qoymayıb. Hakimiyyət sadəcə müxtəlif təmsilçiləri vasitəsilə bir növ eşitdirib ki, namizədi bəllidir. Bu barədə hətta, Prezident Admstrasiyanın rəhbəri Ramiz Mehdiyev də danışıb. Amma İlham Əliyev istər xarici Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə verdiyi müsahibələrində, istərsə də YAP-nın 20 iliyi ilə bağlı tədbirdəki çıxışlarında hələ bu baradə heç nə deməyib. Təbii ki, bu müəyyən çaşqınlıq yaradır. Belə bir təəssürat yaranır ki, müxalif düşərgə iqtidarın rəsmi şəkildə namizədini irəli sürməsini gözləyir ki, bundan sonra da fəal hərəkətə keçsin. Amma formal da olsa özünü hakimiyyətə opponent sayan 9 nəfər namizədliyini irəli sürəcəyini bəyan edib. Siyasətdə iki cür yanaşma var- ya bəyanatlarla, ya da real. Real yanaşma seçkidə iştirak edən namizəddən, partiya və ya partiyalar blokundan ortaya platforma qoymağı tələb edir. Xüsusilə Azərbaycanın bugünkü vəziyyətində platforma ən önəmli məsələdir. Hazırda 9 namizəd var, təbii ki, istənilən halda hakimiyyətin də namizədi olacaq, ya İlham Əliyev olsun, ya da başqası fərq etməz. Amma əhalinin hansısa bir tərəfə dəstəyini hələ ki, görmürük. Axı seçkilərdə də əsas mübarizə seçicilərin səsi uğrunda getməlidir. Deyək ki, seçkilərin obyektiv keçiriləcəyinə ümid yoxdur. Hamı bilir ki, seçkilər saxtalaşdırılacaq. Amma seçkilərin saxtalaşdırılmasının da qarşısını alan, seçkinin obyektiv keçirilməsini təmin edə bilən bir amil var. Bu sosial bazadır, əhalinin dəstəyidir. Bu yoxdursa, artıq belə bir qənaətə gəlmək olar ki, deməli əhaliyə verilən mesajlar yalnışdır.

- Söhbət hər iki tərəfin verdiyi mesajlardan gedir?
- Hakimiyyət demək olar ki, heç bir mesaj vermir. Deyir ki, hər şey yaxşıdır, Azərbaycan dünyanın ən inkişaf etmiş ökələrindən biridir. Və təbii ki, bu cür bəyanatlar verən hakimiyyətin rəqəmlərindən belə görünür ki, Azərbaycan Avstriyadan, Almaniyadan, Amerika Birləşmiş Ştatlarından, Fransadan, Böyük Britaniyadan daha inkişaf etmiş ölkədir. Belə yanaşan hakimiyyətə əhalinin dəstəyindən söhbət gedə bilməz. Heç hakimiyyət də buna ümid bəsləmir. Hakimiyyət bu gün bütün gücünü beynəlxalq dəstək qazanmağa yönəldib. Əslində isə böyük bir narazı elektorat mövcuddur. Amma bu elektorat passiv durumdadır. O, hakimiyyətin opponentinə də öz dəstəyini ifadə eləmir. Məsələn, kütləvi aksiyalara çağrış olur, amma insanlar qoşulmur. Gənclərin keçirdiyi iki aksiya indiyə qədər istənilən aksiyadan daha güclü və effektli olub: həm iştirakçıların sayı, həm də aksiyanın özünün canlılığı baxımından. Yanvar aksiyasında dedilər ki, hakimiyyət toxunmadı, guya bu hakimiyyətə lazım idi. Amma niyəsə ikincidə kifayət qədər sərt güc tətbiq olundu və bundan sonra hətta, cinayət işləri də başlandı. Deməli heç də belə deyilmiş. Necə oldu ki, sosial şəbəkələr vasitəsilə aksiya təşkil edən gəncliyin fəallığı bu qədər göründü, amma müxalifətdə bu alınmadı. Ən başlıca səbəb mesajların düzgün olmaması, xalqa ünvanlanan çağırışların onun istəklərini ifadə etməməsidir məncə. Bu baxımdan bu istiqamətdə hakimiyyətin opponentlərinin görməli olduğu xeyli işlər var. Amma o işlər də ya effektiv görülmür, ya ümumiyyətlə görülmür, ya da ki, başqa problemlər var. Fakt isə budur ki, biz bunun nəticəsini görmürük. Mən hesab edirəm ki, bu çox təhlükəli situasiyadır. Ona görə təhlükəlidir ki, belə bir durum əslində hadisələrin dinamik inkişafına yox partlayışa apara bilər. Bu partayışın da cüzi effektlərini biz İsmayıllıda, Qubada, Binə Ticarət Mərkəzində gördük. İnsanlar artıq özləri təşkilatlanmağa başlayıblar. Birinci arayıb-axtarmaq lazımdır ki, xalqın istəyi nədir. İkincisi o istəyi necə ifadə etmək olar. Üçüncü bu istəyin ifadəsinə xalqın pozitiv reaksiyası olacağı halda onu necə təşkilatlandırmaq lazımdır ki, bu xaotik prosesə keçməsin. Amma çox təəssüflər olsun ki, bu gün Azərbaycanda elə məhz həmin spontan xaotik prosesin başlanması təhlükəsi var. Müxalifətinsə bu fəaliyyətə qatıla bilməməsinin, nəzərə çarpacaq uğur əldə edə bilməməsinin həm obyektiv, həm də subyektiv səbəbləri var.

- Ərəstun bəy, nədir bu səbəblər?
- Etiraf edək ki, müxalifət çox ağır şəraitdədir. Azərbaycanda nəinki müxalif olmaq, hətta bu gün vətəndaş cəmiyyəti fəalı olmaq da böyük cəsarət tələb edir. Durmadan vətəndaş cəmiyyətinin imkanları məhdudlaşdırılır. Hər bir aksiyadan sonra cəzalar sərtləşdirilir. Baxmayaraq ki, Azərbaycan qanunvericiliyində kütləvi aksiyalar keçirmək üçün yerlər müəyyənləşdirilib. Amma bütün o yerlərdən bu gün birini- Bayıldakı 20-ci sahəni təklif edirlər. Ora gedəndə də biz bu cür təhqiramiz ifadələr eşidirik ki, onlar bu yerə layiqdirlər. Mən vətəndaş olaraq, ictimai xadim olaraq əslində hər hansı bir yerdə aksiya keçirməyi ayıb saymıram. Həmin 20-ci sahədə yüz minlərlə Azərbaycan vətəndaşı yaşayır.

- Bəlkə növbəti aksiyaların birində müxalifət həmin o 20-ci sahəyə getsin? Müşahidə edək bəlkə o zaman təzyiq etməzlər.
- Ötən il müxalifət ora getdi. İctimai Palatanın ötən il orada aksiyaları keçirildi. Ama bütün bunlara baxmayaraq bu davam olunmadı. Hətta, orada da maneələr yaradılırdı. Mən yenidən müxalifətin uğur qazana bilməməsinin səbəblərinə qayıtmaq istəyirəm.

- Buyurun.
- Səbəblərdən digəri müxalifətin maddi-texniki bazasının olmamasıdır. Bu gün Azərbaycanda ən müxtəlif müxalifət partiyalarının çox cüzi bir hissəsinin mərkəzi qərərgahı var. Mən partiyaların maliyyələşməsi haqqında və sairədən hələ danışmıram. Hələ demirəm ki, partiyaya qoşulan adi bir sıravi rayon fəalını işindən azad edə bilirlər. Bu obyektiv səbəblərin ən ciddisi Azərbaycanda ümumiyyətlə, ictimai-siyasi münasibətlər sisteminin olmamasıdır. Sistem deyərkən müxtəlif məslələrə dair iqtidar-müxalifət məsləhətləşmələrini və ya birgə müzakirələri, hətta, lazım gələndə birgə qərarları- çünki elə məsələr var ki, onlar Azərbaycan üçün taleyüklüdür- nəzərdə tuturam. Bir də bu münasibətlər sistemini tənzimləyən hüquqi bazanın olmasını nəzərdə tuturam. Amma biz cəmiyyətdə heç dialoq da görmürük.

- Bir neçə gün öncə facebook səhifənizdə elə dialoq məsələsi ilə bağlı şərh vermişdiniz.
- Keçən il vətəndaş cəmiyyəti ilə dialoqdan danışıldı, yay aylarında bir görüş də keçirildi. Davamlı olacağı deyilirdi. Amma heç bir görüş olmadı. Hətta, bundan sonra sərtləşmə də başladı. Bəli, orada mən 7-8 bənd sadalamışam ki, bunlar ilkin nəzərə çarpan bəndlərdir. Axı bunun nəzərə çarpmayan onlarla, yüzlərlə digər bəndləri də var. Görünən tendensiya bundan ibarətdir ki, iqtidar maksimal dərəcədə ölkədə alternativsizləşdirmə siyasəti yürütmək istəyir. Yəni nümayiş etdirmək istəyirik ki, ona alternativ yoxdur. Bu yolda da bütün mümkün olan və olmayan, ona potensial alternativ olanaların və hətta ola biləcəklərin hamısını sıradan çıxarır.

- Bu normal praktikadır ki?
- Əlbəttə, xeyr. Ola da bilməz. Amma bunun baş verməsinin subyektiv səbəbləri də var. Bu səbəblərdən biri odur ki, opponent düşərgə bu şəraitə əslində uyğunlaşmalı və o şəraitə uyğun mübarizə formaları seçməli idi. Mənə deyə bilərsiniz ki, siz də İctimai Palatanın üzvü olmusunuz niyə seçmirdiniz? Mən demirəm ki, mən bunu seçə bilərəm. Mən bunun edilməməsini pis mənada tənqid etmirəm. Amma obyektiv olaraq deyirəm ki, bu şəraitə də uyğun mübarizə metodları seçmək mümkün idi. Çünki dünya praktikasında biz elə bu gün də görürük ki, hətta diktaturalarla, sərt hərbi xuntalarla da mübarizə aparan müxalifətlər var. Və hətta qalib çıxanlar da olub. Məsələn Çilidə, Myanmada bu cür qalibiyyətlər yaşanıb. Düşünmək lazım deyil ki, diktaturlaların başında duranlar çox cəsarətli adamlardır. Əksinə mən həmişə hesab etmişəm ki, diktatorlar, avtoritar liderlər demokratlardan daha zəif, qorxaqdırlar. Məhz ona görə də güc amilinə üstünlük verirlər. İstənilən halda şəraitə uyğun mübarizə üsulları tapmaq mümkündür. Bu mübarizə üsullarının da perspektivi o zaman olur ki, müxalifət xalqı ətrafında toparlaya bilir. Xalq artıq gücdür. Mən çox az axmaq iqtidarlar təsəffür edirəm ki, o gücü özünə qarşı görəndə ona qarşı çıxmağa qərar versin. Xeyr, heç kim kamikadze deyil. Siyasətdə kamikadzelər olmur. Nadir hallarda ola bilər.

- Bəs bu gün gündəmdə hansı mövzular olmalıdır?
- Gündəmdə bir nömrəli məsələ seçkilərlə bağlı müxtəlif mövzular olmalıdır. Bu mövzuların böyük əksəriyyəti ictimai dəstəyi əldə etməyə yönəlik olmalıdır. Hakimiyyətin opponentləri təsirli ictimai dəstəyi əldə etməyənə qədər hakimiyyət seçki komissiyalarının tərkibini dəyişmək haqqında düşünməyəcək. Bilirik ki, o tərkiblə azad və ədalətli seçki keçirmək mümkün deyil. Müxalifət ictimai dəstəyi öz ətrafında toparlamayınca hakimiyyət sərbəst toplaşmaq azadlığına imkan verməyəcək. İctimai dəstək olmayınca hakimiyyət dialoqa getməyəcək. Məhz elə bu səbəbdən də getmir. O hesab edir ki, buna ehtiyac yoxdur. Eyni zamanda, çox gözəl bilir ki, onun da ölkə daxilində dəstəyi yoxdur və elə bunu bildiyi üçün də dəstəyi ölkə xaricində axtarır.

- Hakimiyyətə beynəlxalq dəstək olacaqmı?
- Son zamanlar ABŞ-la, Qərb ölkələri ilə yaranmış münasibətlərdəki gərginlik göstərir ki, bu axtarışlarda da xeyli çətinliklər yaranıb. Milli Demokratiya İnstitutuna, ATƏT-in Bakı ofisinə qarşı atılan addımlar, çox maraqlı bir tədbir ərəfəsində Azad Fikir Universitetinin bağlanması, bunların hamısı onu göstərir ki, həmin o dəstəyi hakimiyyət iki yolla əldə etməyə çalışır. Birinci daxildə alternativsizlik yaratmaqla, ikinci təzyiqlərlə. Göstərmək istəyir ki, mən kifayət qədər israrlıyam, qətiyyətliyəm və hətta dünyanın supergücü olan ABŞ-ın təsisatlarına, institutlarına qarşı da istənilən addımı ata bilərəm.

- Hətta bəzi ölkələrin səfirlərinin də ölkədən çıxarılması məsələsi gündəmə gətirilib.
- Bəli, biz YAP rəsmisi olan millət vəkilinin dilindən belə bir çağırış eşitdik. Bəzi Avropa Birliyi ölkələrinin səfirliklərini Azərbaycandan çıxarmaq lazımdır. Maraqlısı o idi ki, bu fikrə nə YAP, nə də dövlət rəhbərliyindən heç kim təkzib verib demədi ki, məsələn, bu həmin şəxsin öz fikridir. O zaman belə çıxır ki, bu YAP-ın mövqeyidir. Yəni siyasətdə belə qəbul olunur. Demək burada da problemlər var. Və elə bu cür texnologiyalardan da görünür ki, gözlənilən dəstək hələ yoxdur. Eyni zamanda, Rusiya ilə münasibətlərdə də kifayət qədər gərginlik var. Bəzən Azərbaycan mətbuatında bunu bir oyun kimi təqdim etmək etmək istəyirlər. Bizim bütün təhlillərimiz göstərir ki, bu qətiyyən oyun deyil. Rusiya tərəfdən Azərbaycana kifayət qədər ciddi təzyiqlər var. “Milyarderlər İttifaqı” adlandırılan qurum və onun üzvlərindən kimsə bir az kompromis mövqeyə gedən kimi Kreml tərəfindən çox sərt təpki ilə üzləşir. Yəni görünən budur ki, bu prosesdə iştirak edən şəxslərin fərdi siyasi davranış ortaya qoyması yolverilməzdir. AST Şirkətlər Qurupunun sahibi və rəhbəri Telman İsmayılov müsahibə verdi və dedi ki, onun Azərbaycan prezidenti ilə çox yaxşı münasibətləri olub, hər şey çox yaxşıdır və sairə. Müsahibə yayımlanan günün səhərisi Moskvada onun obyektini xəbərdarlıq belə etmədən sökdülər. Moskva göstərir ki, o ən azı bu gün öz mövqeyində kifayət qədər qətidir. Sabah nə olacağını hələ bilmirik, çünki siyasət çeviklik tələb edən bir fəaliyyətdir. Son günlər mətbuatda qaldırılan məsələrdən biri də budur ki, niyə Qərb Azərbaycanda baş verənlərə susur. Müsavat başqanının müavini Tofiq Yaqublunun, Real lideri İlqar Məmmədovun həbsi aydın məsələ idi ki, saxta ittiham idi. Bu adamlar İsmayıllıya hadisə baş verəndən bir gün sonra getmişdilər. Bunlar necə gedib orada nəyisə qızışdırıb, nəyəsə sövq edə bilərdilər. Uzaq başı bir neçə nəfərin ətrafında hansısa fikirlər söyləyə bilərdilər. Mahiyyət etibari ilə həmin kəskin fikirləri mətbuatda söyləməklə orada söyləməyin heç bir fərqi yoxdur. Yox əgər insan o kütlənin qarşısına çıxıb “vurun”, “dağıdın”, “devirin” desəydi o zaman təpkilər göstərilməsi doğru ola bilərdi. Amma biz hamımız bilirik ki, belə olmamışdır.

- Eyni zamanda son günlər gənclərə qarşı da təzyiqlər çoxalıb.
- Bəli “Molotov kokteyli” mövzusu, gənclərin həbsi- bunların hamısı hakimiyyətin qorxudan qaynaqlanan davranışının fəsadlarıdır. Hakimiyyət istənilən hətta zəif bir alternativin yaranmasının qarşısını yerindəcə almağa cəhd göstərir. Amma biz bu fonda başqa bir tendensiya da görürük. Artıq dindar kəsim də siyasiləşib. 1-2 il əvvəl Azərbaycandakı inanclı kəsim daha çox inancla bağlı hüquqlarını, etiqad azadlığından doğan tələblər irəli sürürdüsə, indi inanclı kəsim təmsilçilərinin dilindən səslənən fikirlərin çoxu artıq siyası xarakter daşımağa başlayır. Artıq mətbuatda dindarlarla siyası müxalifətin vahid mövqedən çıxış etməsinin müzakirəsi təklif olunur.

- Bəlkə də bu il elə həmin kəsimin də öz namizədi olacaq?
- Ola bilər. Buna neqativ yanaşmaq da lazım deyil. Dindar insanın da vətəndaş hüquqları var və heç kəs ona deyə bilməz ki, sən dindar olduğun üçün siyasi tələb irəli sürə bilməzsən. Azərbaycan kimi cəmiyyətdə dindar insanın, dünyəvi insandan daha çox problemi var. Çünki onun vətəndaş hüquqlarından savayı öz dini ayinlərini icra etmək hüquqları da pozulur. Hərçənd ki, mən kişilərin hicab tələb etməsini başa düşmürəm, amma bir vətəndaş və siyasətçi kimi hesab edirəm ki, bunu da edə bilərlər. Amma insan olaraq bunu anlamıram. Qadınlar bunu tələb edəndə isə bunu həm başa düşürəm, həm də qəbul edirəm. Bu artıq onun fərdi haqqı və azadlığıdır.

- Bəli, çünki bu qiyafəni geyinən qadındır.
- Əlbəttə. Amma siyasi fəaliyyətə gəldikdə, sual olunur ki, niyə dindar insanın siyasi fəaliyyətlə məşğul olması aqresiya ilə qarşılanır? Hətta, bir sıra hallarda özünü demokrat adlandıran insanlar tərfindən də bu addım aqresiya ilə qarşılanır. Məgər ölkədə inanclı vətəndaşın siyasi fəaliyyəti qadağan olunub? Əgər dindar ölkədə üsul-idarənin dəyişməsini, dünyəvilikdən imtina edib şəriət dövləti qurmağı tələb etmirsə bu adi bir siyasi fəaliyyətdir, amma bunları tələb edirsə bu artıq onun ölkə Konstitusiyası ilə probleminin yaranması deməkdir. Azərbaycanda konkret konstitusion quruluş var və ali qanunda qeyd olunub ki, Azərbaycan dünyəvi dövlətdir. Bunu dəyişdirməyə çağrışlar isə özündə cinayət məcəlləsində nəzərdə tutmuş cəzaları ehtiva edir. Əgər dindar bunu deyil, öz azadlığını tələb edirsə ona anormal yanaşmanın özü anormallıqdır. İnanclı kəsim indiyə qədər özünün demokratik deyilən partiyalardan təcrid edir. Dindar və dünyəvi icmalar arasında qarşılıqlı dərin etimadsızlıq var. Bu Azərbaycanda həmişə olub. Hətta bizim klassiklərimizə də baxanda bunu asanlıqla görmək olur. Bəziləri mənim fikrimə etiraz edib deyə bilərlər ki, aydınlarımız dinə qarşı yox, cəhalətə qarşı olublar. Tamamilə razıyam və demirəm də ki, dinə qarşı olublar. Amma mən hesab edirəm ki, cəhalət təkcə din pərdəsi altında olmur. Elə adam var ki, ingiliscə, fransızca danışır amma təfəkkürü cahil təfəkkürüdür. Cahil təfəkkür tərzidir və bu hökmən dinə bağlanmalı deyil. Dindarın da cahili ola bilər, dünyəvinin də. Dindarlar demokratik müxalifətlə, hakimiyyətin opponentləri ilə əməkdaşlıq edirlərsə deməli artıq burada ortaq dəyərlər var və bu da pozulan hüquqlar və məhdudlaşdırılan azadlıqlardır. Bu ortaq dəyərlərin reallaşması uğrunda mübarizə gedirsə burada təhlükəli heç nə görmürəm. Çünki bu cür təhlükələri süni şəkildə insanların şüuruna yeritməklə əslində həmin insanları, daha çox da dindarları sivil mübarizədən çəkindirib keçirirlər radikal şəriət müstəvisinə. Deyirlər ki, mənim üstümə demokratiya, azadlıq tələbi ilə yox, “Allahü-əkbər!”lə gəl. Məgər onlar gəlsə qarşısında dura biləcəklərmi? Təcrübə göstərir ki, bu çox nadir halarda mümkün olub. Bu baxımdan da hakimiyyətin siyasəti çox risklidir. Dünyəvilərlə, dindarların ayrı-ayrılıqda siyasi tələblər irəli sürməsi daha təhlükəli tendensiyadır, nəinki onların hüquqları ətrafında birləşməsi. Gələcək nəyi göstərəcək? Mənə elə gəlir ki, bu məsələdə münəccimlik etmək lazım deyil. Amma bir şey bəllidir ki, insanlara azadlıq veriləndə onlar adətən radikal tələblərdən geri çəkilirlər. İnsan basqı duyduqca, təzyiq altında olduqca içindəki kini, nifrəti onu praqmatik olmağa qoymur. Məhz bu səbədən də avtoritar rejimlərin, diktaturaların opponentləri həmişə radikal olurlar. Bu gün Azərbaycanda biz o tendensiyanı şahidi oluruq təəssüf ki. Bütün sivil mübarizə üsulları ilə fəaliyyət göstərmək üçün məkan durmadan daraldılır. Amma o mübarizə enerjisi itmir və o radikal müstəviyə keçəcək. Çox təəssüf ki, burada kortəbii siyasət aparılır. Əgər ümumiyyətlə buna siyasət demək olarsa. Bir təhlükəli məqam da var ki, Azərbaycanda bir konseptual inkişaf platforması nə iqtidarda, nə də müxalifətdə görünmür. Ümumi sözlərlə biri deyir ki, biz Azərbaycanı inkişaf etmiş dövlət kimi görmək istəyirik, digəri isə deyir biz artıq bunu əldə etmişik. Özləri üçün əldə ediblər, amma dəyərləndirməmizə görə, xalq üçün yox. Ölkənin daxili və xarici siyasət prioritetlərinin müəyyənləşdirilməsi lazımdır. Xarici siyasət prioritetləri deyərkən, 15-20 ildən sonra biz Azərbaycanı harada görürük? Rusiyanınmı yanında, yoxsa Avropa Birliyindəmi və ya İranınmı müttəfiqi, yoxsa Şimali Koreyanınmı?

- Necə ki, Türkiyədə Avropa Birliyinə üzv olmağa hədəfləndiyi kimi.
- Bunu müəyyənləşdirəndən sonra bütün siyasət də bunun üzərində qurulur. Hədəfin reallaşdırmasına doğru getmək üçün bütün sahələrdə müvafiq addımlar atılmalıdır. Konseptual inkişaf dedikdə mən bunu nəzərdə tuturam. Azərbaycanda istənilən siyasi qüvvə birinci açıq göstərməlidir ki, o Azərbaycanı harada görür. İqtidar rəsmiləri deyirlər ki, biz balanslaşdırlmış siyasət aparırıq. Çox gözəl. Kimlə kimin arasında balanslaşdırırısınız? Nə qədər təəccüblü olsa da deyim ki, bu gün o balanslaşdırma qütbləri yoxdur artıq. Dünyada artıq çox sürətlə qlobal əməkdaşlıq formatı yaranır. Əvvəlki kimi Rusiya Qərb qarşıdurması yoxdur. Diplomatik atışmaları, bir-birinin ünvanına ittihamları kənara qoyaq, bu adi ritorikadan başqa heç nə deyil. Qərblə Rusiya arasındakı iqtisadi əməkdaşlığa baxsaq görərik ki, son 20 il ərzində bugünkü həcmdə əməkdaşlıq olmayıb. Mən əminəm ki, bir neçə il sonra bu əməkdaşlığın həcmini görəndə biz daha da təəccüblənəcəyik. Deməli, artıq “Qərb məni sıxır Rusiyaya sığınıram”, “Rusiya əzir Qərbin ayağına düşürəm ki, mənə kömək elə!” kimi imkanlar da yoxdur. Balanslaşdırılmış xarici siyasətdən söhbət gedə bilməz. Azərbaycan kiçik dövlət olsa da, bizim ölkə də qlobal siyasətə, qloballaşan dünyaya öz töhfəsini verə bilər. Necə ki, federal quruluşa malik olan İsveçrə kiçik bir ölkə olsa da, amma bu ölkənin önəmini bu gün nəzərə almamaq mümkün deyil. Hətta, o dərəcədədə mümkün deyil ki, bütün Avropanı tapdalayan Hitler faşizmi İsveçrəyə bir güllə də atmadı. Məhz onun qlobal siyətdəki önəmini nəzərə alaraq. Və ya BƏƏ kimi bir dövləti götürək, o da töhfə verə bildi. Bu gün BƏƏ-ni ölkə kimi tanımayanlar belə, Dubayı tanıyır və onun önəmini başa düşür. Və ya kiçik bir əmirlik olan Qətər. Dünənə qədər Qətəri çox az adamlar tanıyırdı. Amma bu gün “Əl Cəzirə”nin sayəsində o bütün dünyada tanınır və siyasətə təsir edir. Mən cəsarətlə deyirəm ki, “Əl Cəzirə” dünyanın ən aparıcı telekanalıdır. O telekanalın hesabına bu gün Qətər bütün dünyada məşhurdur. Eyni ilə bu cür Azərbaycan da nəsə yaradıb bəşəriyyətə təqdim edə bilər və bununla da sürətlə qloballaşan dünyada öz yerini müəyyənləşdirər. Amma ölkəni qapamaqla, viza rejimini sərtləşdirməklə, ölkəyə gələn investisiyaların qarşısını korrupsiya ilə, başqa müxtəlif yollarla almaqla bu töhfəni vermək mümkün deyil. Deməli, biz artıq elə mərhələdəyik ki, bundan sonra Azərbaycanın taleyi müəyyənləşir. Bu müəyyənləşmə prosesi çox soyuq ağılla aparılmalıdır. Burada emosiyalara, şəxsi maraqlara qapılmaq ölkəni yalnız fəlakətə apara bilər. Fikrimcə, burada ən ölçülü-biçili addımların məsuliyyəti iqtdarın üzərinə düşür. Bu yolu durmadan cəmiyyətin bütün təbəqələrində özünə düşmənlər yaratmaqla getmirlər. Bu yoldan çəkinmək lazımdır, çünki bu gələcəyə yox, uçuruma aparan yoldur və bu artıq təhlükəli həddə çatma mərhələsindədir. Avtoritarizmdə, totalitarizmdə ən fəlakətli durum o zaman yaranır ki, böyük ümidlər bəslənilən ənənəvi zorakılıq üsulları sınır, işləmir. Azərbaycan hökumətinin bununla bağlı özünün şəxsi təcrübəsi var. Yuxarıda qeyd elədiyim Quba və İsmayıllı təcrübəsi. Sabah bu proses zəncirvari şəkildə bir neçə rayona yayılsa nə olacaq?

- Bəlkə də onlar hesab edir ki, bu yayılmayacaq. İnsanlar qorxduqları üçün geri çəkiləcəklər.
- Siyasətdə qorxu effektiv faktor deyil. Unutmayaq ki, qorxu yaratmaq paralel olaraq nifrət də yaradır. Nifrət artan kimi hər şey nəzarətdən çıxır. Artıq qorxu faktoru sıradan çıxır. Çünki nifrət ondan artıq olur. Mən hakimiyyətin mövqeyində stratejilik yox, ani qərarlar görürəm. Bunun özü də çox təhlükəli tendensiyadır. Bu baxımdan da bu gün artıq Azərbaycanla və onun gələcəyi ilə bağlı çox ciddi bir sənəd hazırlanıb ortaya qoyulmalıdır. Əminliklə deyirəm ki, bu sənəd özündə konkret, aydın hədəfləri əks etdirməklə sadə bir dildə tərtib olunacaqsa sadə əhaliyə çatdırılacaqsa onu ortalığa qoyan siyası qüvvə kimliyindən asılı olmayaraq çox sürətlə böyük ictimai dəstək əldə edəcək. Sonra da bu faktorla hesablaşmamaq çox çətin olacaq. Hələ ki, bu yoxdur.

- Artıq 9 nəfər prezidentliyə namizədliyini irəli sürüb. Hələ də vahid namizəddən söhbətin getməsi nə dərəcədə doğrudur?
- Mən hər zaman hesab etmişəm ki, vahid namizəddən çox vahid müxalif düşərgə olmalıdır. Vahid müxalif düşərgəni vahid namizəd ətrafında birləşdirmək olmur. Çünki bu şəxsi maraqların önə çıxması deməkdir. Təsəvvür edin, təklif olunur ki, 5-6 patiya birləşib seçki platforması hazırlayır. Öz aralarında bunu razılaşdırsınlar və açıq saxlasınlar ki, bu prosesə hər kəs qoşula bilsin. Bir daha deyirəm hər kəs. Hətta hakimiyyətin yanında olan müxalifət də. Bu praqmatik siyası yanaşma olardı. Çünki sənəd ortaya çıxsa oradakı ifadə olunmuş maraqlar onu hazırlayan və qəbul edən hər kəs üçün cəlbedici olar. Belə olduqda birləşmiş müxalifət və ya onun cücərtisi formalaşır. Bu istiqamətdə iş getdikcə bu formalaşma prosesi bir qədər də təkmilləşir. Bundan sonra isə vahid namizədin kim olması önəmli deyil. Ona görə mən hesab edirəm ki, vahid namizəddən başlayaraq onun ətrafında koalisiya formalaşdırmaq səyləri effektiv deyil. Proses əksinə olmalıdır.

- Biz iqtidarla müxalifətin dialoqunun baş tutmamasından danışırıq. Bəs müxalifətin öz arasında dialoq gedir?
- Mətbuatdan izlədiyimiz qədər gedir. Orada da ritorik suallar ortaya çıxır. Məsələn, kimsə müxalifət sayılır, kimsə yox. Bu dialoq davam edir müəyyən mərhələdə ola bilər ki, ortaq nöqtə tapılsın. Birləşdirici amil tapılsın. Amil deyərkən mən lider amilini nəzərdə tutmuram. Platformanı nəzərdə tuturam. Yalnız bu halda o birlik alınacaq. Əgər yaxın iki ay ərzində, yəni mayın sonunadək bu alınmayacaqsa biz bir neçə birləşmiş müxalifət koalisiyaları görə bilərik ki, onlar da əsasən bir-biri ilə döyüşəcək və iqtidar yenə də kənarda qalacaq. Hətta iqtidar bu mübarizəyə ən müxtəlif vasitələrlə təsir göstərib onu bir qədər də alovlandıracaq. Söhbət vahid müxalif cəbhənin formalaşmasından gedirsə siyasi mübarizədə müxalifət o dərəcədə praqmatik ola bilər ki, o hətta, iqtidarın daxilindən də öz tərəfinə adamlar çəkə bilər. Siyasətdə pis, yaxşı oğlanlar yoxdur, siyasətdə pis, yaxşı qaydalar var.

- Azad Fikir Universitetinin bağlanması ilə bağlı prokurorluğun yaydığı məlumat sizi qane etdi?
- Xeyr. Mən bildiyim qədər orda başqa səbəblər var. Amma o səbəblərlə bağlı heç bir tərəf də öz mövqeyini açıqamır. Buna görə də hələ şərh vermək istəmirəm.

- Ermənistanda prezident seçkiləri keçiriləndən sonra aksiyalar keçirildi. Necə ki, 2003-cü il seçkilərindən sonra eyni vəziyyət bizdə də yaşandı. Bu dəfə də seçkilərdə saxtalaşdırma olsa həmin abu-hava yaşana bilərmi?

- Baxır obyektiv şəraitə. Bunu belə söyləmək çox çətindir. Bu ilk növbədə ölkədəki ümumi durumdan asılıdır. Ermənistanda hakimiyyətin opponentləri heç nəyə nail ola bilmədilər, yalnız etiraz etdilər. Deməli hələ həmin dəyişikliklərin olması üçün ya şərait yetişməyib, ya da atılan addımlar az effektlidir. Real addımlar atılanda bu uğurlu nəticə ehtimalını xeyli dərəcədə yüksəldir. Ermənistanda da bu görünmür. Azərbaycanda isə düzü bir aydan sonra nə olacağını mən bilmirəm...


Gülnar Ədalətqızı