Müsəlmançılıq adlı dram

Mәn çox teatrsevәn adamam. Әlәlxüsus müsәlman teatrına çox gedәnәm. Çünki burada iki cürә tamaşa olur: bir teatrçıların öz tamaşası vә o biri dә teatra yığılmış müsәlmanların hәrәkәtidir ki, çox vәdә teatrdan da interesni olur.

Qәrәz, bir dәfә yatmışdım, yuxumda gördüm ki, teatra getmişәm. Әrsәyi-tamaşaya qoyulan dramanın adı "Müsәlmançılıq" idi.

Amma çifayda ki, mәn bu tamaşanın tәk ikinci pәrdәsini görürdüm. Bilmirәm, vallah, teatr nә dildә çıxırdı, ancaq o dili mәn qanmırdım. Ona görә birisindәn tәvәqqә elәdim ki, bu göstәrilәn tamaşanı mәnә qandırsın. Pәrdә qalxanda haman adam mәnә dedi ki, bax vә qulaq as: haman o adamları görürsәnmi ki, boyunlarını burub әllәri qoynunda mәzlum-mәzlum baxırlar vә özlәrinin dә sifәtlәrindәn qulluq vә nökәrçilik nişanәsi yağır, onların hamısı müsәlmandırlar....

O müsәlmana bax! Qaradovoy boğazından tutub, uçastoka sürüyür, çünki üstünә oğurluq yaxıbdır. İndi o sağdakı müsәlmana bax! Görürsәn, onu tutub döyürlәr ki, sәnin burada alış-veriş etmәyә ixtiyarın yoxdur, çıx get burdan. Bax, pristav gәldi, müsәlmana qәhmәr (kömәk) durur. A ... bax, bax, pristava rüşvәt verdilәr....

İndi o tәrәfdә bir tüstü görünür, alov qalxır. Bilirsәn o nәdir? O müsәlman kәndidir. Qoşun tәrәfindәn yandırılıbdır. Deyirlәr ki, guya keçәn il bu kәnddә qaçaqlar bir kazak öldürbmüşlәr. Bu müsәlmanı da ki, görürsәn, dilini kәsirlәr. Çünki, deyirlәr, indi ki, rusca danışmaq istәmirsәn, qoy öz dilin dә olmasın.... Ora bax, ora bax! Dustaq aparırlar, görürsәn? Onlar hamısı müsәlmandırlar. Bax gör, neçә nәfәrdir, ha?! Bir, iki, üç ... on ... otuz ... yüz, iki yüz, beş yüz ... min, dörd min, on min, on beş min.... Bah.... Heyf ki, pәrdә düşdü, hamısını saya bilmәdim.

Bәli, pәrdә düşdü, xalq, "bravo, bravo" elәyib, әl çaldı. Bir qәdәrdәn sonra ikinci pәrdә qalxdı, gördük ki, yenә müsәlmanlardır. Hamısı yığılıb, çox cәld iş görmәkdәdirlәr. Rәfiqim dedi, bax, buna yaxşı qulaq as: görürsәn, orada iki müsәlman durubdur. Onların birisi o yanda bir şey görüb, istәyib ora yüyürsün, amma bu biri müsәlman onun ayağından çәkib qoymur. Bir ayrı müsәlman da onun üçün quyu qazıyır.

İndi ora bax! O müsәlman o biri müsәlmanın boynuna minibdir, çünki o әvvәlki dövlәtlidir, ikincisi kasıbdır.... İndi o müsәlmana bax ki, rus paltarı geyib, özü dә yazı yazır, hә, o öz müsәlmanlarından donos yazır, yaman klyauznikdir. Bu biri müsәlmana bax ki, öz arvadını döyüb, әyninin qızılını soyur. O tәrәfdә durmuş urus arvadına әl elәyir ki, dur orada, gәlirәm. İndi o birisi müsәlman arvadına bax: Yanında dörd nәfәr uşağı var, bircә dәnә inәyi, durub otarırlar. O tәrәfdә dә bir müsәlman inәyi görüb, xәlvәtcә sürünür ki, onu oğurlasın. Bax, oğurladı, arvad qan ağlayır. Bu yan tәrәfdә o müsәlman ağlar qadına pul yığıb, toxların adına banka qoyur. Lap uzaqda görünәn bir dәstә müsәlmanlar da orada qoç döyüşdürürlәr vә it boğuşdururlar. O tәrәfdә dә bir müsәlman xanı millәt puluna aldığı taxılı öz anbarına tökür ki, bahalıqda satsın, o biri qumarda uduzduğu pulları çıxartsın....

Bax atışırlar. İkisi öldü, biri yaralandı. O tәrәfdә yenә hәr iki tәrәfә kömәk gәldi. Bәrk atışırlar. Sәkkizi öldü, beşi yaralandı. Yenә hәr iki tәrәfә kömәk gәldi. Atışırlar. O onu öldürdü, bu onu öldürdü, o bunu, bu onu, o onu, hamısı bunu, bu hamısını, hәrәsi birini, o onu, o bunu, bu onu, bu bunu, o onu, bu....

Nәyә isә başım bәrk dәydi. Birdәn dik atıldım. Gördüm deyirlәr ki, a kişi, bu qәdәr dә yatmaq olarmı, gün-günorta olubdur! Dedim vallah, bir yuxu görürdüm ki....

Yaxşı ki, yuxu imiş. Gerçәkdә elә olsaydı, bizdәn bәdbәxt tayfa olmazdı. Dedilәr yalan deyirsәn, nә cürә pis yuxu görsәn, yenә bizim gerçәyimizdәn yaxşıdır.

Müsəlman məclisi

Müsәlmanlar bir yerә yığılıb mühüm bir mәsәlәni hәll etmәk istәyirlәr.

Saat ona tәyin olunmuş yığıncaq üzvlәrdәn birinin bir qәdәr nәqahәti olduğuna görә, digәrinin hamama getdiyinə görә, üçüncüsünün övqatı tәlx olmağına görә, dördüncüsünün "balaca bir işi" olduğuna görә, beşincisinin, altıncısının, yeddincisinin vә sairәlәrinin, allah bilir, nәyi olduğuna görә, tәxirә düşüb, günortadan dörd saat keçmişdә açılır.

Üzvlәrdәn bir çoxunun üzündәn yağan әtalәt vә kәsalәt bütün üzvlәrә sirayәt edib, hamısı başını aşağı salıb, bir qәdәr sükuta gedirlәr. Sonra bunlardan birisi ağzını yoldaşının qulağına tuşlayıb, xısın-xısın söhbәtә başlayır. Bunlar söhbәt әsnasında ahәstә-ahәstә gülmәklәri yavuqda olan yoldaşın da diqqәtini cәlb edib, onu da bu söhbәtә iştiraka mәcbur edir. Sonra dördüncü yoldaş bunlara qoşulur. Beşinci vә altıncı da bu söhbәtә qarışıb, söhbәti açırlar vә ümum mәclis qәrar qoyulmuş mühüm mәsәlәni kәnara qoyub, çay verilәnәcәn xüsusi söhbәt edirlәr.

Bazarda bir-iki müsәlman arasında olan atışmadan söz salırlar vә deyirlәr ki, hәrgah Sicimqulu oğlan bir qәdәr cәld tәrpәnsәydi, qoymazdı dirazboyun Cәbi gözün açsın. Sonra qәzetdәn söz düşür. Hamı iqrar edir ki, qәzet yaxşı şeydir, hәrgah adamların eybini açmaya, çünki hamı insandır, eybsiz adam olmaz. Әhli-mәclisin bir çoxunun gözü qapıdadır ki, görәk nә vaxt çay verilәcәkdir. Axirülәmr çay verilir. Әhli-mәclis dirçәlir, kәsalәt vә әtalәt nişanәsi yox olur. Hamı döşünü gәrib çaya tәrәf meyl edir. Çay әsnasında mühüm mәsәlә xüsusunda danışmağı lazım bilib әvvәlcә bir sәdr seçmәyi qәrar verirlәr. Üzvlәrdәn sәdr olmaq fikrindә olan bir şәxs qalxıb danışır:

-- Camaat, özünüz bilirsiniz ki, bu şüru etdiyimiz iş çox mühüm bir işdir, ona görә bir sәdr seçmәk lazımdır ki, o hәr nә desә, biz ona qulaq asaq.

C a m a a t:

-- Әlbәttә, әlbәttә.

D i g ә r b i r ü z v:

-- Xeyr, sәdr hәr nә desә, ona qulaq asmaq lazım deyil. Sәdrin borcu odur ki, mәclisdә bir qayda qoysun ki, hamı danışa bilsin vә sonra özü dә ya o tәrәfi, ya bu tәrәfi haqq bilsin.

Әvvәlki üzv (acıqlı)--Tәvәqqe edirәm ki, burada böyük dura-dura kiçik danışmasın.

C a m a a t ı n b i r c ü m l ә s i:

--Bax, bu yaxşı bir sözdür.

Ü z v l ә r d ә n b ә z i l ә r i:

-- Necә danışmasın? Burada böyük-kiçik yoxdur, hamı söz demәyә muxtardır.

B i r a y r ı ü z v (әvvәlki üzvә kömәkçi çıxır):

-- Bağışlayın, burada hәr kәs durub ağzına gәlәni danışsa, bu mәclis olmaz, ermәni kәndi olar.

Bir çox adam (inciyib):

-- Әşi, söyüş nә lazım?

B i r i s i (ağzını o yana tutub):

-- Müsәlmanın cәmi işi belәdir.

B i r ü z v:

-- Burada artıq danışmaq lazım deyil. Әvvәl bir sәdr seçin, sonra görәk kimin nә sözü vardır. Qurtarın, vaxt keçir. Hә, mәn deyirәm ki, hacı Nәcәfәli sәdri-mәclis olsun, nә deyirsiniz?

C a m a a t:

-- Heç sözümüz yoxdur (sәdrlik fikrindә olanlar qaş-qabağını sallayıb, bığlarını bururlar.)

H a m a n ü z v:

-- Çox yaxşı, Hacı Nәcәfәli әmi bizim sәdrimizdir. Bu belә! İndi Mәşәdi Hәsәnqulu, dur danış, görәk, nә demәk istәyirsәn.

M.H ә s ә n q u l u (utana-utana):

-- Mәnim hәlә bir sözüm yoxdur....

H a m a n ü z v:

-- Çox yaxşı, sәn otur. İndi Kәrbәlayi Nağı, sәn dur danış.... Sәnin dә sözün yoxdur? Çox yaxşı!... Mirzә Mәmmәd, sәn söylә görәk nә var, nә yox!

M i r z ә M ә m m ә d:

-- Mәn әvvәl onu demәk istәyirәm ki, görәk sәdri nәdәn ötrü seçmişik?

H a m a n ü z v:

-- Adә, bu nә sözdür, mәclisdә gәrәk bir sәdri-mәclis olsun, yoxsa olmasın? Rәhmәtliyin oğlu elә söz danışır

B i r i s i:

-- Yaxşı, hacı bizim sәdrimizdir, bәs sәn nәçisәn?

H a m a n ü z v:

-- Sәnә kim ixtiyar verdi ki, durub danışasan?

B i r i s i:

--Bәs sәnә kim ixtiyar verdi?

H a m a n ü z v ü n t ә r ә f d a r ı:

--Adә, hey!!.. Çox o yan-bu yan elәmә ha!!

B i r a y r ı ü z v (tәrәfdara üzünü tutub):

-- Sәn nәçisәn, qoçaq?! Necә oy an-bu yan elәmә?!

T ә r ә f d a r l a r ı n tәrәfdarı:

--Tәvәqqe elәyirәm ki, oturduğun yerdә qızışmayasan!

B i r a y r ı ü z v ü n t ә r ә f d a r ı:

-- Әh! Hәrә durub burada bir söz danışacaqdır!

T ә r ә f d a r ı n t ә r ә f d a r ı n ı n t ә r ә f d a r ı (hirsli):

-- Gözünә da ağ salacaqdır!

B i r a y r ı ü z v ü n t ә r ә f d a r ı n ı n t ә r ә f d a r ı:

-- Ohә! Ağzına yiyәlik elә, yoxsa beynini çıxardaram!

O t ә r ә f:

-- Kimin beynini çıxardarsan, әdә?!

B u t ә r ә f:

-- Sizin beyninizi çıxardarıq?

O t ә r ә f:

-- Çıxartmayan özünә qurban olsun, bismillah!

Bu halda bitәrәf adamlar araya soxulub, "ay, canım, bәsdir, eyibdir"--deyә-deyә güclә o tәrәfin dә, bu tәrәfin dә acığını soyudurlar. Vә sakitlik bәrqәrar edәndәn sonra gec olduğuna görә mühüm mәsәlәnin hәllini sonraya qoyub, әvvәl o tәrәfin vә bir qәdәrdәn sonra bu tәrәfin adamlarını bayıra buraxırlar vә özlәri dә dallarınca çıxırlar ki, bayırda dava düşsә qoymasınlar.

Mühüm mәsәlәnin hәlli qalır ay batandan sonraya.

Müsəlman intelligentinin məclisi

Baxırsan ki, mәclisә yığılanların hamısı, allaha şükür, hәm rusca, hәm müsәlmanca oxumuş intelligent adamlardır. Bunlar buraya cәm olub, "millәti irәli aparmaq" kimi mühüm bir mәsәlә xüsusunda danışırlar. İntelligent natiqlәrdәn birisi durub nitq söylәyir: 

"Hәzәrat, sizin hamınıza mәlumdur ki, bizim millәt geridә qalıbdır. Onları irәli aparmaq üçün bizim borcumuzdur ki, filan şeyi, filan şeyi, filan şeyi ... hökumәtdәn tәlәb edәk...."

Cәnab natiq bu axırkı sözlәri elә bәrk deyir ki, onun tәsirindәn әhli-mәclis hәyәcana gәlib, tәmiz yarım saat әl çalır, "Bravo, bravo"--deyirlәr.

Ondan digәr bir natiq durur, o da belә söylәyir:

-- Hәzәrat, iş buradadır ki, bir bu qәdәr şeylәri biz hökumәtimizdәn tәlәb edә bilmәrik. Biz bunları, yaxşı olar ki, tәvәqqe vә rica ilә alaq. Çünki tәlәb etmәyә bizdә qüdrәt yoxdur, yox!

İkinci natiqin bu sözlәri dә camaata artıq tәsir edib, intelligent camaat bu natiqә dә әl çalır, yenә "Bravo, bravo"--deyirlәr. Sonra üçüncü natiq durur:

Hәzarat, bizdәn ötrü әn yaxşısı budur ki, nә tәlәb edәk, nә tәvәqqe elәyәk, bir cür, bir tövr ilә işimizi aparaq ki, bir dә baxıb görәk millәt özbaşına irәli getmәyә qәdәm qoyubdur. Yoxsa, qәdәm qoymasa (axırkı sözlәri çığırır), biz heç vәdә adam olmarıq.

Әhli-mәclisin bu sözlәr dә xoşuna gәlir. Yenә әl çalırlar, yenә "Bravo"--deyirlәr. Sonra hazırlaşırlar ki, dördüncü, beşinci, altıncı natiqlәrә dә әl çalıb, "Bravo" desinlәr, küçәdәn keçәn әcnәbilәrә bildirsinlәr ki, burada müsәlman intelligentinin mәclisi vardır.

Yaxşıdır, işlәrimiz belә gedәrsә, yaman deyil....

Azadliq.org