“Bunun nəyi demokratiyadır? AXCP ilə Müsavat partiya, siyasi qüvvə kimi iflas olduqlarını görüb İctimai Palata adlı qurum yaradıblar ki, bu reallıqdan sağ çıxsınlar. Hamı bilir ki, İctimai Palata AXCP-Müsavatdan ibarətdir”


Azərbaycanın istedadlı yazıçısı, “kulis.az” ədəbiyyat saytının baş redaktoru Qan Turalının “Qafqazinfo”ya müsahibəsi

- İndi Azərbaycanda 27 yaşında bir yazıçı özünü necə hiss edir?
- Mən şəxsən, özümü yaxşı hiss edirəm, xoşbəxt deyə bilmərəm, çünki xoşbəxtlik fəlsəfi, içi doldurulmalı anlayışdır. Bu ölkədə yaşayırsansa, bir az Azərbaycanın dünyadakı, regiondakı mövqeyini, ölkədə ədəbiyyata münasibəti hesablamaq lazımdır. Tutaq ki, 27 yaşlı amerikalı, alman yazıçı daha şanslı, daha çox mükəmməl ola bilərdi, daha çox şeyə nail olardı. Mən şəxsən, hesab edirəm ki, 27 yaşlı azərbaycanlı nəyə nail ola bilərdisə, ona nail olmuşam.

- Bəzi paralellər aparıram və düşünürəm ki, biz sürətlə uduzuruq.
- Nəyə?

- Tutaq ki, 50 il əvvəlki yaşıdlarımıza. Düşünürəm ki, Anar, Əkrəm Əylisli 27 yaşında ölkə miqyasında tanınmış yazıçı, şairlər idilər. Ən güclü əsərlərini də artıq o yaşda yazmışdılar.
- Anar müəllim 27 yaşı olanda “Qobustan” jurnalına baş redaktor təyin olunmuşdu. Mən də indi bir mədəniyyət jurnalının baş redaktoruyam. O dövrdə ədəbiyyatın funksionallığı böyük idi. Ədəbiyyat özü partiya işi idi və ona görə də, o cür inkişaf olunurdu. Necə ki, bizdə hazırda idman inkişaf etdirilir. Çünki, dövlət buna bir vəzifə kimi baxır, prioritet hesab edir. Əslində, bu təbliğat dövlətin daxili üçün deyil, xaric hesablanmış addımdır. Sovet dövründə daxili tələbata hesablanmış bir ədəbiyyat vardı. İdeyanın kütlələrə ötürülməsi prinsipi vardı. Fikir vermisinizsə, Fişer istisna olmaqla tanınmış şahmatçılar sovetlərdən çıxmışdı, olimpiya, dünya çempionları vardı, futbol üzrə çempionlar ola bilmədilər, amma böyük yerlər tuturdular. Ədəbiyyat da bunlardan biri idi. Təsadüfi deyil ki, SSRİ-dən bir neçə adam Nobel mükafatı almışdı. Boris Pasternak, Şoloxov və başqaları. İndiki dövlətin prioriteti isə ədəbiyyat deyil. Açığı tam səmimi deyirəm, elə yaxşı ki, ədəbiyyat da deyil. Onu öz təbliğat vasitəsinə çevirmir. Onda işimiz nə olacaqdı? Onda bizdən tələb olunacaqdı ki...

- Maklatura...
- Maklatura, ideoloji şeylər yazaq. Hər halda indiki dövlət sovet dövləti ilə müqayisədə ədəbiyyata daha çox azadlıqlar verir. Və azadlıqların müqabilində də həmişə olduğu kimi, pul verilmir. Öz əlin, öz başın.

- Siz düşünürsünüz ki, Əkrəm, Anar, Elçinin populyarlığı sovet dövrünün ortaya qoyduğu məqsədin populyarlığı idi?
- Bəli. Birmənalı olaraq. Sovet dövründə Heydər Əliyev Mərkəzi Komitənin 1-ci katibi idi, Əkrəm Əylisli isə ölkənin ən nüfuzlu “Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru. Jurnalla bağlı baş verən problemlərə görə Heydər Əliyevə müraciət olunurdu, o da birbaşa reaksiya verirdi. İndi belə bir şey ağlınıza gətirə bilərsinizmi? Bu mümkün deyil. Kim isə İntiqam Qasımzadəyə hekayə aparsın “Azərbaycan” jurnalına, o da cavab verməsin. Buna görə prezidentə yazsın ki, mənim hekayəmi çap etmirlər. Görürsünüz, necə gülməli görünür. Amma o dövr üçün adi bir şey idi. Məsələn, bir maraqlı fakt da deyim. Bunun steneoqramasını oxumuşam. Heydər Əliyevdən də əvvəl 1951-ci ildə mərkəzi komitədə Mircəfər Bağırovun yanında iki günlük ədəbiyyat müşavirəsi keçirilir. O dövrün bütün görkəmli ziyalıları Mehdi Hüseyn, Səməd Vurğun, Mikayıl Rəfili, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza kimi şəxslər iştirak edir. Təsəvvür edin ki, prezindent işini gücünü atır, iki gün ədəbiyyatla məşğul olur. Və düşünür ki, görəsən niyə Rəsul Rza formalizmə meyl edir, niyə Səməd Vurğun fəlsəfəyə meyl edir. Əslində normalı olanı bugünkü prosesdir.
-
- Azərbaycan hökuməti 2012-ni idman ili elan edib. Ədəbiyyat ili elan etsə idi anormal olardı?
- Əlbəttə, ədəbiyyat il deyil axı. Tutaq ki, dövlətin əvvəl elan etdiyi illərə nəzər salsaq, ekologiya, gənclik və s. Axı ədəbiyyat idman deyil ki, bu qədər kütləvi olsun. Dövlət siyasəti deyil.

- Bəs yaxşı ədəbiyyat nəyə hesablanır? Əgər post sovet dövrünün məşhurluğuna, maklaturasına, idologiyasına hesablanması doğru deyilsə, 27 yaşlı bir yazıçının bir əsər yazıb 100 min tirajla oxuna bilməməsi düzgündür?
- Mən birmənalı şəkildə deyirəm ki, dövlət ədəbiyyatla məşğul olmamalıdır. Halbuki bizim dövlət başqa formada bu işlə məşğul olur. Yazıçılar Birliyinə maliyyə ayırır, jurnalları özü buraxır. Amma dövlətin sırf ədəbiyyatla bağlı yox, ümumiyyətlə görməli olduğu işlər vardır ki, o işlər görülmədiyi üçün ölkədə vəziyyət bu gündədir. Ən adi təhsil məsələsi. Mən illərdir yazıram, amma heç kimin vecinə deyil. Məsələn, Azərbaycanda ədəbiyyat dərsliklərini Nizami Cəfərov birtərəfli tərtib edir, xarici ədəbiyyata yer verilmir. Ona görə də, insanların dünyagörüşü daralır, bizim yazdıqlarımız anlaşılmır. Nəinki biz, Dosteyevski, Toltoy, Viktor Hüqo kimi dünya nəslinin böyük yazıçıları, hətta Azərbaycan nəsrinin ən yaxşı yazıçıları belə təbliğ olunmur. Məsələn İsi Məlikzadənin adı dərsliklərdə yoxdur.

- Niyə olunmur? İsi Məlikzadə kifayət qədər milli təəssürat yaradır axı?
- Mən Nizami Cəfərovu fikir adamı hesab edirəm, məmur, deputat hesab etmirəm. Onun öz ədəbi görüşləri var və ona uyğun hazırlayır. Məsələn, o deyir ki, Zəlimxan Yaqub xalq arasında Ramiz Rövşəndən daha çox tanınır. O, elə hesab edir ki, ədəbiyyatda tənqidi ruhda yazılan əsərlərə daha az yer verilməlidir, daha xəlqi olmalıdır. Onun məxsus olduğu regionun öz ədəbiyyat idiolları vardır ki, o idiollarla düşünür. O, regional düşüncədədir. Milli düşüncədən çıxa bilmir. Onun üçün ədəbiyyat xoşbəxtlik olmalıdır, gözəl şeyləri vəsf, tərənnüm etməlidir. Səməd Vurğun, Zəlimxan Yaqubda olduğu kimi.

- Bəlkə elə bu səbəbdən Zəlimxan Yaqubun populyarlığı var?
- Deməzdim ki, Zəlimxan Yaqub Ramiz Rövşəndən daha məşhurdur və cəmiyyət tərəfindən daha çox sevilir.

- Siz 50 yaşınızda Ramiz Rövşənin şöhrətini, populyarlığını qazana biləcəksiniz?
- Bu çətin məsələdir. Amma hesab edirəm ki, biz bunu qazanacağıq. Çünki ədəbiyyata get-gedə maraq artır. On il əvvəl ədəbiyyata bu qədər maraq yox idi, kitablar çap olunmurdu.

- Sizcə ədəbiyyata, yazıçıya, söz adamına məşhurluq lazımdırmı?
- Əlbəttə lazımdır. Tutaq ki, bir adam kitabxanaya gedib Qan Turalın kitabını istəyirsə, bu ad onun üçün nə isə ifadə etməlidir. Siz kitabxanaya gedib tanımadığınız müəllifin kitabını almısınız heç?

- Xeyr.
- İstər-istəməz məşhurluq lazımdır. Açığı deyim ki, mən tribunaya oynamıram, tarixə oynamağa üstünlük verirəm. Tribunaya qalsa Anardan, Elçindən daha yaxşı yazaram. Mənim üçün bu önəmli deyil. Mən demirəm ki, o qədər böyüyəm. Amma mənim məqsədim odur ki, adımı 100 il sonra Mirzə Cəlilin, Haqverdiyevin yanında çəksinlər. Çünki, tam əminəm ki, Anarın, Elçinin adı 100 il sonra olmayacaq. Hamı deyir ki, Anar kimi olmaq istəyirsiniz? Şəxsən, mən Anarın Azərbaycan klassikasında ciddi yeri olacağını, tarixdə qalacağını düşünmürəm. İsa Məlikzadə əminəm ki, qalacaq. Ümumiyyətlə 60-cı illərin nəslinin indi təbliğ olunan nümunələri Azərbaycan klassikasının zirvələrində yer almayacaq. Məsələn, 100 il sonra Haqverdiyev, Mirzə Cəlilin, Axundovovun, Sabirin şəkillərinin yanında Anarın şəkli heç vaxt asılmayacaq.

- Sizinki asılacaq?
- Mən buna iddialıyam.

- Sizin nəsil ümidvericidir?
- Açığı ümidverici olduğunu düşünmürəm. Sadəcə məqsəd budur. Yazıçının şedevr yaratdığını deyərkən, bu səviyyəni çox yüksək qoyuram. Mirzə Cəlilin “Ölülər”i kimi, Haqverdiyevin “Marallarım”ı kimi, Sabirin “Hophopnamə”si kimi, Axundovun komediyaları kimi, Cəfər Cabbarlı, Hüseyn Cavidin dramları kimi bu səviyyədə əsər yaratmamışıq. Bunu açıq etiraf etmək lazımdır. Nə var ki, burda? Mirzə Cəlil mənim yaşımda “Danabaş kəndinin əhvalatları”nı yazmışdı. Mən onu yazmamışam axı.

- Niyə yazmamısınız?
- Peşəkarlığın formalaşması məsələsi var. Ola bilsin ki, o səviyyəli əsəri yaş ötdükcə yazmaq olar. Tez yazmaq nümunəsi bizim ədəbiyyatda var. Mirzə Cəlil 1894-cü ildə 28 yaşı olanda “Danabaş kəndinin əhvalatları”nı tamamlamışdı. Mən elə düşünürəm ki, bu istisnadır. O cür böyük əsərləri insanlar 28 yaşında yazmamalıdır. O cür əsərləri yazmaq üçün 28 yaş çox tezdir. Günah ondadır, bizim günahımız deyil ki, gənc yaşında o cür gözəl əsər yazıb.

- Yaxşı sığortadır...
- 28 belə bir əsər üçün həddən artıq gənc yaşdır. O cür kəskin dramatizm qurmaq, mürəkkəb süjet qurmaq, obrazlar sistemi yaratmaq, dialektika, o cür dil üçün çox tezdir. Nəinki biz, bizim ən böyük yazıçılarımızdan olan İsa Hüseynov “İdeal” romanını 1984 çap etdirdir, 56 yaşında.

- Maraqlı bir proqnozunu almaq istəyirəm. Yazıçılar İttifaqının bu yaxınlarda qurultayı olmalıdır.
- Deyirlər olacaq, amma bilmək olmaz, yəqin ki olacaq. Uzada-uzada gedirlər vaxtını, ona görə deyirəm.

- Sizcə rəhbəri kim olacaq?
- O qurultaydan heç nə gözləmirəm. Onun rəhbəri kim olursa olsun, ədəbiyyat yenə yaranacaq. Onların qadağalarına, təşviqlərinə, həvəsləndirməsinə baxmayaraq, yenə yaranacaq. Bu qurumu Azərbaycan ədəbiyyatı üçün mənasız bir şey hesab edirəm. Sovet dövründəki funksionallığını başa düşürəm, amma müstəqillik dövründə o qurumun nəyə yaradığını, hansı məzhəbə qulluq etdiyini, hansı yaralı barmağa ilkin tibbi yardım göstərdiyini başa düşmürəm. Ədəbiyyatın təbliği bürosu, tərcümə şöbəsi, publisistika şöbəsi var. Siz neçə ildir publisistika ilə məşğul olmusunuz, ora gedib publisistika şöbəsindən məsləhət almısınız? Özünüz də oranın üzvüsünüz.

- Xeyr
- Mənə də çatmır ki, bu nədir. Yaxud nəsr üzrə məsləhətçi var orada.

- Bəs onda Rəşad Məcid gəncləri niyə üzv edir ora?
- Gənclərin ora cəlb olunması yaxşıdır. Düzü əvvəllər mən də Gənc Ədiblər Məktəbina barmaqarası baxırdım. Sonra gördüm ki, onların arasından iki-üç nəfər istedadlı gənclər çıxdı. Məsələn, ilk növbədə Qismət, Cavid Zeynallı, Zərdüşt bu üçünü xüsusilə qeyd edərdim. Bizim AYO uşaqlarının hamısının bir səhvi idi ki, Gənc Ədiblər Məktəbinə münasibətimiz mənfi idi. Oradan üç istedadlı gənc çıxdı. Qisməti xüsusi olaraq fərqləndirərdim. Heç bir AYO-çudan nə istedad, nə savadca geri qalmır. Rəşad Məcid tarixdə elə buna görə qalacaq.

- Siz həm də demişdiniz ki, Rəşad Məcid tarixdə həm də bir hekayəsinə görə qalacaq axı...
- O, ironik bir şey idi. Doğurdan da bir hekayə yazmışdı, amma daha çox şer yazıb. O, bir hekayə yazan kimi Anar, Elçin ona açıq məktub yazıb təriflədilər. Söz gəlmişkən, o hekayəni oxumuşam, orijinal hekayə hesab etmirəm onu. Rəşad Məcidin yerlisi İsi Məlikzadənin o mövzuda çox gözəl bir hekayəsi var. İtmiş portmanatın qaytarılması ilə bağlıdır, sonluğu da eynidir. Demirəm plagiatdır. Sadəcə eyni mövzuda itmiş portmanatın qaytarılması, peşmanlıq ideyası eyni struktur, eyni sujet İsi Məlikzadə də var. Hətta gənc yazarlardan Sahilə xanımın da belə bir hekayəsi var.

- Rəşad Məcid görünür vaxtı düzgün tutub də. Orada məhz 10 sentyabr faktoru var...
- Bəli, Rəşad Məcid ona bir az qlobal mahiyyət verə bilmişdi.

- Tural, Sizin kitabı oxudum. Hesab edirəm ki, Siz istedadlı yazıçısınız. “Mustafa” xoşuma gəldi. Ancaq düşünmürdüm ki, bu qədər pessimist ola bilərsiniz. Romanı məğlubiyyətlə bitiribsiniz
- Mənə də bir çoxları deyirdi ki, bədbinlik var. Məşhur klişeni xatırlasaq, deyirlər ədəbiyyat həyatın güzgüdür. Elçibəyə guya məsləhət verdiyini deyən adamların bu gün necə səfil, yoxsul yaşadığını görürəm. O, böyük arzuların, ümidlərin, idealların öldüyünü görürəm. Görürsünüz, indi gənclər belə mühacirətə gtmək istəyirlər. Çünki, bu ölkənin siyasi platformada mübarizəsinin bütün nəticəsi məğlubiyyətə söykənir. Mən realist bir şey yazdığımı düşünürəm. Məni qınamaq olmaz ki, niyə belə pessimistsən. Həyatı qınamaq lazımdır ki, niyə o belə bədbindir.

- Niyə belədir, Sizcə?
- Bunun da bir sıra obyektiv, subyektiv səbəbləri var. Konkret “Mustafa” romanından söhbət gedirsə, siyasi mübarizəyə həvəskar, gənclik ehtirası ilə qoşulan bir adam var, o həyatla, həqiqətlə toqquşanda çilik-çilik olur. “Mustafa” romanında onu anlatmağa çalışmışam. O ki, qaldı müasir Azərbaycandakı vəziyyətə, indiki halda hökumətlə siyasi mübarizə karikaturaya bənzəmirmi? İllərdir müxalifət şəhərin mərkəzində meydan istəyir. Buna görə nə qədər adam həbs olunub. İndi hökumətin təklif etdiyi yerə gedib həmin adamlar üçün azadlıq istəmək Kafkavari bir hekayənin mövzusu deyilmi? Bu siyasi mübarizə mövzusu deyilmi? Kafka bundan yaxşı bir hekayə çıxarardı.

- Bəs Siz niyə çıxarmırsınız?
- Yəqin ki, bir müddət sonra çıxararam. Ümumiyyətlə, bu mübarizənin mahiyyətinin, məqsədinin aydın olmaması var. Tutaq ki, liberal bir partiyanın rəhbəri qatı millətçi, hətta faşist mövqe nümayiş etdirir bir çox məsələlərdə. Mən də özümü sosialist hesab edirəm, lakin bu birmənalı şəkildə mədəni, kulturoloji, siyasi mübarizəyə aidiyyatı olmayan, hətta inqilab ideyasından imtina etmiş müasir Avropadakı sosial demokratiyanın sosializmidir. Azərbaycanda sağ da, sol da, dindar da siyasi platformadan danışanda mənə gülməli görünür. Azərbaycanda ümumiyyətlə siyasi mübarizə mənə mənasız görünür.

- Siz uzun müddət siyasi publisistika ilə məşğul olmusunuz.
- Bəli “Azadlıq” qəzetində.

- Belə demək mümkündür ki, Siz nəticə etibarı ilə nəticəsizliyi gördünüz?..
- Çox sevdiyim bir film var - “Orqanize işlər”. Orada bir şəxs var filmdə ancaq bir epizodda danışır. Soruşurlar niyə danışmırsan, deyir ki, çox danışdım faydasın görmədim susuram. Hamının uçuruma getdiyini görürsənsə, məsələn, mən deyəndə ki, ərəb inqilablarına görə camaatı meydanlara tökməyin, amma bu proses öz axarı ilə getdisə, insanlar həbs olundularsa, belə halda mən özümü pis hiss edirəm.

- Mənim üçün çox həssas bir məqam var. Niyə bu ölkədə heç bir şeyin dəyişmədiyi halda, liderlər optimist bəyanat verməkdə davam edirlər. İnanmaq olmur ki, onlar bu qədər sadəlövhdürlər.
- Burada insan taleləri var. Ruslan Bəşirli 7 ildir həbsdədir, nişanlısı onu gözləyir. Gülməli deyil, dramatik bir vəziyyətdir. Hər halda bu sualı onların özünə vermək lazımdır. İndiyə qədər deyirdilər az qalıb, az qalıb, amma indi mitinqdən sonra təzə ideya başlayıb “sonun başlanğıcı”. Yəni son olduğunu qəbul ediblər, bu başlanğıcdı. Mən bir çox yazarlarımızın da siyasi mövqe göstərməsini düzgün hesab etmirəm. Fərqi yoxdur, Nizami Cəfərovun, yaxud Seymur Baycanın mövqeyi olsun. Borxes deyir ki, yazıçının siyasi görüşlərinə heç bir halda fikir vermək lazım deyil, çünki onlar bir çox hallarda qeyri-dəqiq və yalan olur. Əsl faciə ondadır ki, Azərbaycanda iqtidarında da, müxalifətində də ziyalılar öz həqiqi yerlərində durmayıblar. İsa Qəmbər nə desə Ramiz Rövşən onu deyir, İlham Əliyev nə desə Nizami Cəfərov onu deyir. Fərqli ziyalı mövqeyi yoxdur. Bu da yazıçının bütöv bir kütlə içərisində əriyib getməsi deməkdir. Belə bir situasiyada ədəbiyyatdan, ziyalı mövqeyindən danışmaq olmaz. Cəmiyyətdə minlərlə problem var, yazıçı bunları göstərəndə də xüsusi olaraq düşünməldir ki, heç bir siyasi tərəfdə durmasın. Bizdə isə mitinqlərdə İsa Qəmbərin, Əli Kərimlinin yanında dururlar. Əli Kərimli bunları tərifləyir. Yaxud hökumət öz adamlarını tərifləyir. Əlbəttə hökunmətin imkanları daha böyükdür, xalq şairi, yazıçısı adı, ev, maşın verir. Bu cür siyasiləşmə ziyalı mövqeyinə də ziddir. Bizim böyük yazıçımız Yusif Vəzir Çəmənzəminli yazırdı ki, həyatımın ən pis illəri siyasətə qoşulduğum illərdir. O peşmançılığını da yaşadı, sürgündə öldü. Bir az tarixə baxıb ondan dərs almalıyıq. Siyasətçi, harda, yazıçı harda durmalıdır, sərhəd harada olmalıdır.

- Bu mənada Siz öz siyasi fəaliyyətinizi ədəbiyyata dəyişdiniz?
- İndi də ictimai-siyasi baxımdan məni narahat edən məsələr haqqında yazıram. Bu gün Azərbaycanda elə bir siyasi ortam yoxdur ki, hakimiyyətə yaxud müxalfətə qarşı nə isə deyəsən. İki tərəf də qısqancdır, tənqidi qəbul etmir, iki tərəf də elə hesab edir ki, onlar necə deyirsə onu da deməlisən və əks mövqe daşımamalısan. Elə olanda hökumət müxalifətə, müxalifət isə iqtidara işlədiyini deyir.

- Yəni bir-birilərinə oxşayır müxalifətlə iqtidar?
- Müxalifət müxalifətə daha az oxşayır, nəinki iqtidar iqtidara. Elə iqtidar belə də olmalıdır. Daha sərt, daha amansız, daha işgüzar. Müxalifətin nəyə oxşadığını müəyyən etmək çətindir. Mənə nə maraqlıdır? Müxalifət 2006-cı ildən bəri şəhərin mərkəzində yer istəyir. İndi isə Bibiheybəti verdilər. Hamı durub ora getdi. Bir müxalifətçi durub demədi ki, indiyə kimi niyə ora getmirdik. Necə olur ki, müxalifətin 10 minlik mitinqinə gələn bir adam da bu qərarın əleyhinə çıxmadı. On min adamın fikri bir anda necə dəyişdi?

- Necə dəyişdi?
- Çünki hər şey İsa Qəmbər və Əli Kərimlinin iradəsindən asılıdır. Deyirlər İctimai Palata çağıraq, problemlərimizi həll edək, müzakirə edək. Bəs niyə bunun Koordinasiya Şurasını açırsan? Demirlər İctimai Palata parlamentin alternatividir? Elə bir şey ola bilər ki, Milli Məclisdə beş nəfər gedib qərar qəbul edib parlamentdən keçirsin? Bunun nəyi demokratiyadır? AXCP, Müsavat partiya, siyasi qüvvə kimi iflas olduqlarını görüb İP adlı qurum yaradıblar ki, bu reallıqda sağ çıxsınlar. İP hamı bilir ki, AXCP, Müsavatdan ibarətdir.

- Məni çox ağrıdır ki, iqtidarı konstitusiyanın 101.5-ci maddəsini dəyişməkdə ittiham edən, onu diktaura, avtoritar rejim elan edən və bir çox hallarda haqlı olan müxalifətin lideri İsa Qəmbər artıq neçə ildir ki, Müsavat qurultayını süründürür...
- Dəniz Baykal necə getdi? Düzdür bir az pis formada getdi, amma getdi. Bu Azərbaycan cəmiyyətində olan bir problemdir. Hakimiyyətdə belə bir şey var ki, ölkədə hər şey yaxşıdır, müxalifət onu görmür. Müxalifət isə deyir ki, biz yaxşı mübarizə aparırıq, amma kim bizə nə isə deyirsə, hökumətin adamıdır. Yəni ortada olan müstəqil qüvvələr nəzərə alınmır. AXCP-Müsavat partiyalarının birləşmə ideyasına baxaq. Tarix elmləri namizədliyi dissertasiyasını müdafiə etməyə imkan tapmayan İsa Qəmbər izah etsin ki, dünyanın hansı ölkəsində eyni ideologiyaya xidmət edən iki partiya var? Kiçik partiyalar ola bilər. Lakin AXCP-Müsavat niyə birləşmədilər?

- Ambisiya var axı...
- Əlbəttə. Azərbaycan tarixində Elçibəyin bir prinsipi var idi, güzəştə getmək. Ambisiya olanda heç bir şey əldə etmək olmur. Ümumi iş xətrinə bunu kənara qoymaq lazımdır. İqtidarın da, müxalifətin də problemləri ictimai şüurla bağlıdır. İctima şüur özü yaxşı mənada avropalaşmalıdır. Ədəbiyyatın da funksiyası da budur. Siyasi mədəniyyət formalaşmalıdır.

- Yer verilmir bəhanəsi ilə qurultay keçirməmək absurddur, qoy küçədə keçirsinlər.
- Mənə elə gəlir ki, AXCP Müsavatla müqayisədə son dövrlər daha sərt,
radikal mövqe sərgiləyir. Bilmirəm mən “Azadlıq” qəzetində işlədiyim üçün belə düşünürəm, yoxsa reallıqda bu belədir. Biri var bağa girib üzümü yemək, biri də var bağbanı döymək. Yəqin İsa Qəmbər də qurultay keçirmək istəmir...

- Açığı mən inana bilmirəm ki, İsa bəyə bu qərarı vermək çətin ola bilər...
- Mən getsəm dağılacaq deyir yəqin.

- Dağılacaqsa dağılsın, bir şəxsə görə dayanan partiya kimə lazımdır?
- 100 illik bir partiya rəhbəri partiyanın dağılmağından qorxursa, deməli o partiya heç olmayıb.

- Örnək götürdükləri AXC-nin 23 aylıq fəaliyyətinə baxaq
- Altı hökumət dəyişib.

- Qalmaq üçün heç kim çalışmırdı, bacarmayan dərhal istefa verirdi.
- Rəsulzadəyə prezidentlik təklif edilir. O isə deyir ki, bu xalq şaha öyrənib. Bunların siyasi mədəniyyətini, dünyagörüşünü dəyişib parlament respublikası quraq. Tarix sübut etdi ki, Elçibəy Rəsulzadədən siyasi platforması baxımından nə qədər kiçik idisə, Elçibəydən sonra gələnlər də onunla müqayisəyə gəlmirlər.

- “Mustafa”dakı bədbinlik də bununla bağlıdır eləmi?
- Əlbəttə. Mustafanın nəzəri səhvi o olur ki, gedib siyasi müxalifətə qoşulur. Əslində Mustafa Trotskinin dediyi kimi maarifçilik yolunu seçməli idi. O deyir ki, siyasi mübarizə mümkün olmayanda marksistlər oturub kitab oxumalı, özlərini maarifləndirməli, gələcək üçün hazırlamalıdılar. Mustafa bunu etməlidi idi, lakin etmədi və məğlub oldu.

- Nəticəni bu qədər ağır görürsünüz?
- Bəli.

- Açığı mən Mustafanın sonda bir məktəblinin ümidinə qalmasını görəndə başa düşdüm ki, Siz uğurlu bir yol görmürsünüz.
- Yol görmürəm. Hətta Mustafanın şagirdi Əkrəmin taleyi də faciəli olacaq. Siyasi mübarizənin axırı yoxdur.

- Əkrəmin taleyini nə vaxt yazacaqsınız bəs?
- İkinci roman üzərində işləyirəm. Bir şey deyə bilmərəm, çünki özümə də aydın deyil. İki-üç ilə hazır olacaq. Real həyatdan götürülüb, geniş həcmli roman olacaq. Yaradıcı bir insan haqqında olacaq. Hamıya bənzəyəcək, amma heç kimə bənzəmiyəcək.

- Anar deyil təsadüfən?
- Yox, qətiyyən. Yaradıcı adamın faciəsidir. Sosial deyil, psixoloji bir romandır.

- Niyə belə sürətli danışırsınız?
- Eynşteyin deyir ki, məndən əvvəl iki alim nisbilik nəzəriyyəsini kəşf etməyə yaxınlaşıb. Onların təfəkkürü şüşədən güllə kimi keçib, mənim təfəkkürüm isə daş kimi dəyərək şüşəni çilikləyib. İki təfəkkür tipi var, ləng və sürətli. Eynşteyn ləng təfəkkür tipinə daxil idi. Mən sürətli düşündüyüm üçün nitqim də sürətlidir.

- Belə şəraitdə heç nə kəşf edə bilməzsiniz axı...
- “Mustafa” romanını uzun müddət düşünsəm də, amma çox qısa vaxtda yazmışam. Son epizodu 3-4 qutu siqareti çəkib qurtarana kimi yazmışam.

- Və bunu kəşf hesab edirsiniz?
- “Mustafa” üzərində 9 ay fikirləşdiyim bir kəşfdir.

- İndi rahatsız?
- Sual yerinə düşdü. Son bir həftədir özümü illərlə hiss etmədiyim qədər rahat hiss edirəm.

- Mən bilən ailəlisiniz
- Bəli.

- Necədir ailə həyatı?
- Dində də xürafələr, yalanlar var ailə həyatı ilə bağlı. İnsanı başa düşən biridirsə, ailə həyatı çox yaxşıdır, yazıçı üçün isə çox faydalıdır. Tutaq ki, vaxtında yeməyin hazır olur, çay istəyirsən, çay verir. İstədiyin kitabı gətirib verir.

- Bunların hamısını edirlər?
- Əlbəttə. Subay adamın belə bir luksu yoxdur axı. Yazan vaxtı mən özümü şah kimi hiss edirəm.

- Uşaq var?
- Yox hələ.

- Problem var?
- Yox özümüz istəmirik.

- Niyə “Mustafa”dakı “Əkrəm” olmasından qorxursuz?
- Yox, sadəcə bir az maddi vəziyyətin yaxşı olmasını, daha gözəl evə gəlsin istəyirəm.

- İstəyirsiniz dünyaya gələcək övlad xoşbəxt olsun də...
- Əlbəttə, yazıçı övladlarının həyatı adətən faciəli olur. Bizimkilərdən söhbət getmir. Onlar nazir, prokuror, səfir, icra başçısı olurlar. Yaradıcı adamın övladı olmaq çətindir. Onun onsuz da uşaqları çox olur, kitablar, dəftərləri. Yazıçılıq paranoyak, şizofreniya halıdır. Normal adam yazıçı ola bilməz...

Elbrus Ərud