Ümid Partiyasının sədri, millət vəkili İqbal Ağazadənın “Qafqazinfo”ya müsahibəsi:

- MSK sizin namizədliyinizi təsdiq edib. İmzatoplama kampaniyanız da başa çatıb MSK-ya təhvil verilmək üzrədir. Ümid edirsiniz ki, namizədliyiniz də qeydə alınacaq?

- Ümid bizim partiyanın adıdır. Biz hər şeyə - Azərbaycanın gələcəyinə, seçici aktivliyinə, hakimiyyətə gələcəyimizə, o cümlədən namizəd kimi qeydə alınacağımıza da ümidliyik. Əgər məsələyə qanuni aspektdən yanaşılsa, heç bir problem olmayacaq. Yox əgər MSK başqa cür yanaşsa, problem olacaq. Biz güman edirik ki, qeydə alınacağıq.

- Ümumiyyətlə ümid siyasi proseslərdə nə qədər rol oynayır?

- Siyasi prosesin xammalı insandır. İnsan varsa orda ümid də, arzu da, istək də, reallıqlar da var. Ona görə də ümidsiz olmaq olmaz. Əgər bu bir cansız proses olsaydı, orada ümidin rolu olmazdı.  Amma insan varsa, orada hökmən ümid olacaq.

- 2008-ci ildə Ümidin namizədini, yəni sizi qeydə almışdılar. Bu dəfə problem olacağını zənn etmirəm...

- Biz bu məsələdə jurnalistlərə açıq oluruq. Müraciət etdik ki, imzatoplama kampaniyasında, onun qərargaha daxil olması, sənədlərin hazırlanması mərhələsində iştirak etsinlər. Yəqin ki mənim otağıma baxdınız, müşahidə etdiniz, imzaların hamısı bir-bir toplanıb. İnsanlar bununla bağlı öz rəylərini bildiriblər. Artıq gerisi MSK-nın problemidir.

- İndiyə kimi MSK-ya prezidentliyə namizəd olmaq üçün edilən müraciətlərin hamısını təsdiq edib. Ötən iclasda isə tək REAL Hərəkatının sədri İlqar Məmmədovun namizədliyini qeydə almadılar. Sizcə niyə ? 

- İlqar Məmmədov məhkəmənin qərarı olmadığına görə prezidentliyə namizəd olmaq üçün heç bir məhdudiyyətlə üzləşə bilməz. Və İlqar Mıəmmədovun prezidentliyə namizəd kimi təsdiq olunması MSK-nın borcudur. Əgər hansısa proseslərdə, hüquqi prosedurlarda problem yaranıbsa, bu da artıq İlqar Məmmədovun namizəd kimi, REAL-ın bir hərəkat kimi hərəkətlərindən və yanaşmalarından doğan qanunsuzluqlar olmayıb. Bu hakimiyyətin ayrı-ayrı strukturlarının yaratdığı çətinliklərdən ibarət olub. Mənim bildiyimə görə, poçt vasitəsilə müraciət daxil olmayıb. Halbuki Azərbaycanda prezident seçkiləri kimi əhəmiyyətli bir hadisədə iştirak etmək istəyən namizədin ayın 19-dan bu günə kimi sənədlərinin poçt vasitəsilə daxil olmaması ciddi sual doğurur. Hesab edirik ki bu daxil olub, amma ortaya çıxartmırlar. Hesab edirik ki, İlqar Məmmədovun namizəd kimi təsdiq olunmaması qeyri-qanuni idi. Bizim MSK-dakı nümayəndəmiz Akif Qurbanov da bununla bağlı mövqeyini ifadə etmişdi. Biz onun mövqeyini bölüşürük. MSK-dan, hakimiyyətdən  dərhal İlqar Məmmədovun və digər namizədlərin təsdiq olunması və onlara imza vərəqələri verilməsini istəyirik.

- Hazırkı mərhələdə bir namizəddə təsdiq olunmaqla bağlı problem yaşandı. Demək olarmı ki, prosesdə artıq  qeyri-şəffaflıq start götürür?

- Qeyri-şəffaf şəkildə başlamasını lap çoxdan demək olar. Çünki seçki demokratiyanın bir prosedurudur. Hətta bu prosesin özü tam demokratik olsa belə, Azərbaycanda demokratiya tam şəkildə təşəkkül tapıb demək mümkün deyil. Prosesin özü düzgün aparılmayıb. Siyasi partiyalara, onların üzvləri ilə görüşlərə qadağalar, sərbəst toplaşmaq haqqında qanunun tələblərinin yerinə yetirilməməsi, KİV üzərində təkmənalı hakimiyyətin basqısı, xüsusilə elekton KİV-də, İTV –ini fəaliyyətinin düzgün yerinə yetirilməməsi, hakimiyyətin bütün inzibati resurslardan istifadəsi, Seçki Məcəlləsinin tərəfləri qane edən şəkildə dəyişdirilməməsi demokratikliyə əngəl törədən hadisədir. Bu prosesin çətinliyini biz əvvəldən bilirik. Demokratikləşmənin Azərbaycanda nə qədər ləng getdiyinin də fərqindəyik.

- İqtidarın namizədi artıq qeydə alınıb və arxayın görünür. Müxalif düşərgədə vəziyyət necə təhlil edərdiniz?

- Biz də arxayınıq. Əgər demokratik seçki olsa, biz daha arxayınıq. Çünki xalqın narazı olduğu məsələlərin icra edilməsinə borclu olan iqtidardır. Prosedur özü demokratik olacaqsa, bizim ünsiyyət imkanlarımnız çox olacaqsa, seçki şəffaf olacaqsa elektoratın bu hakimiyyətə səs vermək imkanları olduqca məhduddur. Hakimiyyət bilərəkdən hərəkətliliyi aşağı salacaqsa, seçkiyə ictimai marağı azaldacaqsa, bunun fonunda da inzibati resurslar olacaqsa, əgər narazı təbəqə düşünsə ki, bu seçkilərlə heç neyi dəyişmək mümkün olmayacaq deyəcəksə, bizim üçün problem olacaq. Amma bu mərhələ üçün hesab edirəm ki, biz seçicidən səs alacağımıza çox arxayınıq. Çünki ölkənin fundamental sosial problemləri var. Bu ölkədə insan haqları, demokratiya məsələsində ciddi sorunlar var. Bütün bunların hamısı Azərbaycan vətəndaşlarını ciddi şəkildə narahat edir. Ona bu narahatlığı yaradan Azərbaycan iqtidarıdır. Bu hakimiyyətə elektoratın səs verəcəyi illüziyası ancaq hakimiyyətdə ola bilər, bizdə yox. Hakimiyyətin təbii ki 15, 20, 25 faiz elektoratı ola bilər. Amma bundan çox deyil. Bizim əsas funksiyamız hakimiyyətdən dinamikliyə şərait yarada bilən bir seçki prosesinin aparılmasıdır. Hakimiyyət əslində buna mane olur. Bu olmayanda da seçici proseslərə laqeydləşir və əlini yelləyib seçkiyə gəlmir.

- Bəs seçicinin verdiyi səsin arxasında durması probleminə necə qiymətləndirmək olar?

- Bu Azərbaycan üçün klassik bir problemdir. Bunu tək seçicinin üstünə yıxmaq düzgün deyil. Seçici sonda deyir ki, səs istəyirdin verdim. Burada siyasi partiya üzvlərinin ümumi yanaşmaları, demokratişmədə meyilli olan insanların, hakimiyyətin, beynəlxalq güclərin yanaşması bütün bunların hamısı rol oynayır. Əgər bütün bunlar ortada olsa, onda seçici də proseslərə fərqli yanaşa bilər. Ən azı səsini tələb edə bilər. Bunlar bir-birinə bağlıdır.

- Milli Şurada baş verən prosesləri yəqin ki izləyirsiniz. Rüstəm İbrahimbəyovun vətəndaşlıq problemi həll edilə bilmədiyinə, Şuranın vahid ehtiyat namizəd seçildi. Sizin Milli Şuraya münasibətiniz əvvəldən sərt idi. İndi ki baş verənləri necə qiymətləndirirsiniz?

- Vahid ehtiyat namizəd ifadəsi ciddi səslənmir. Cəmil müəllimə hörmətim var. O siyasətdə təzə deyil. Həm millət vəkili, həm də siyasi partiya namizədi kimi kifayət qədər fəaliyyət göstərib. Bir ziyalı kimi də ona hörmətim var... Cəmil müəllim siyasi partiya liderlərinin bəzilərini bu seçkidən ötürür. Cəmil müəllimin namizədliyi bundan ötrüdür. Nə qalibiyyət, nə də seçki prosesində iştirak üçündür. Sadəcə seçki prosesində Cəmil müəllim siyasi partiya liderlərini 2013-dən ötürür.

- Yəni belə deyirsiz ki, xalq Cəmil Həsənliyə səs verməyəcək?

- Obraz başqa şeydir. Prezident obrazı təkcə uğurlu fəaliyyətlə ola bilməz. Cəmil müəllim gözəl alim kimi uğurlu fəaliyyət göstərə bilər. Bizim hamımızın ziyalı kimi ona hörmətimiz var. Mən güman edirəm ki, Cəmil müəllimi tanıdığımdan deyirəm, o proseslərin bir mərhələsində daha obyektiv yanaşacaq məsələlərə. Mənimmi ya da başqa bir namizəd olacaqsa, hesab edirəm ki  bizim daha çox buna şansımız var, şansları daha yaxşı qiymətəndirərək Cəmil müəllim seçicini də, elektoratı da o namizədi dəstəkləməyə çağıracaq. Başqa variant yoxdur.

- Cəmil Həsənli özü də qeyd edir ki, Rüstəm İbrahimbəyovun namizəd kimi qeydə alsalar, namizədliyindən imtina edəcək. Yəni müvəqqəti ola bilər...

- Hər kəs bilir ki, Rüstəm İbarhimbəyovu qeydə almayacaqlar. Elə bu əvvəldən məlum idi. Hərdən dostlar israrla sual verir ki, niyə əvvəldən Milli Şura barədə sərt danışırdınız. Bunun sadə bir cavabı var. Bəzən insanlar riyazi məsələ həll edəndə mötərizənin içində çoxlu əməliyatlar aparırlar. Hər kəs mötərizənin içini həll etməyə başlayır, heç kəs baxmır ki mötərizənin çölündə bir vuraq sıfır var.  İçəridə nəyi həll etsən sonda sıfıra vuracaqsan, cavab sıfırdır. Biz o sıfıra vurulmanı əvvəlcədən görürdük. Ona görə də projenin də, namizədin də əleyhinə idik.  Düstura düzgün yanaşılmamışdı. Bu gün də doğru yanaşılmayıb. Cəmil müəllim fərd olaraq çox uğurlu insan, işıqlı bir ziyalıdır. Yenə də deyirəm, Rüstəm müəllimə də böyük hörmətim var. Amma ondan siyasətçi düzəltmək istəyənlər doğru etmədilər. Prezidentlik namizəd obrazı və prezident obrazı o deyil.  Dünyada bu tip seçimlər olub. Amma məhz bu gün Azərbaycanda bu deyil. Ona görə də hesab edirəm ki, Cəmil müəllim proseslərə baxıb növbəti mərhələdə öz sözünü deyəcək.

- Siz necə görürsünüz ki, prezident obrazını? Axı Milli Şuranın namizədi iki illik keçid dövrü üçün nəzərdə tutulub. Ondan sonra proseslərin sonrakı mərhələsində xalq qərar verəcək.

- Gəlin əvvəlcə ona baxaq ki, Milli Şura vahid orqanizmə çevrilə bildimi? Bilmədi. Bu baş tutmayan bir yerdə vahid namizəd anlayışı utopiyadır. Əvvəlcə təşkilat özü nə istədiyini bilməlidir. Təşkilat elan olundu, amma təşkilatlana bilmədi. Milli Şuranın yükü yenə də iki partiyanın üzərində qaldı. İndi seçki prosesində, imzatoplama, təbliğatda da görəcəksiniz. Bunu artıq görürsünüz. Hər partiya Cəmil Həsənlinin namizədlyindən öz dividendini götürmək istəyir. Cəmiyyətin dividendi uğrunda mübarizə aparan yoxdur. Biri deyir biz güzəştə getdik, biri deyir biz dedik belə oldu. Heç kim Cəmil Həsənlidən və onu demokratik düşərgə üçün verə biləcəyindən danışmır. Həsənlinin  fonunda özünü təbliğ edir. Normal cəmiyyətlər üçün bəlkə də bu keçərli faktordur. Proses özü anormaldır. Amma anormal olduğuna görə bir başqasını lider seçiblər. Demək prosesin  özü yanlışdır. Çox danışıb məsələlərə yön vermək istəmirəm. Hesab edirəm ki, demokratik düşərgə bizim verdiyimiz təkliflərlə razılaşsaydı, daha çox uğur qazanardı.

- Yəni siz deyirsiniz ki, vahid ehtiyat namizəd olmadan partiyalar ayrılıqda hər biri seçkiyə getməli idi...

- Əgər ümumi vahid namizəd partiyalarla elan olunmadısa, hökmən hamı seçkiyə getməli idi. Bu prosesə dinamiklik gətirmək üçün olmalı idi. Bilirsiniz, seçki demokratiyada bir prosedurdur. Prosedurun qalibiyyəti seçkidə heç nəyi dəyişmir. 1992-cil ildə demokratik seçki oldu və mərhum Əbülfəz Elçibəy prezident oldu. Amma ölkəyə demokratiya gəlmədi. Xaos, qiyam, hərbi çevriliş gəldi. 1993 – cü ilin mərhum Heydər Əliyev də demokratik yolla hakimiyyətə gəldi. Amma ölkəyə yeni avtoratizm, fərqli sistem gəldi. Bunlar demokratiyaya hadisə kimi yanaşmağın nəticəsidir. Bu gün də təsssüflər olsun ki, siyasi partiyalar yenə demokratiyaya hadisə kimi yanaşırlar. Hadisənin effekti anidir, prosesin effekti isə uzunmüddətli və davamlıdır.

- Bəs 20 ildir , müxalifət qınanılır ki , birliyə nail ola bilməyiblər. İndiki halda demokratik düşərgə əsas etibarilə bir araya gəlib. İndi də deyirsiniz ki, ayrı- ayrı seçkiyə getməli idilər.

- O birlik birincisi müxalifətin bütöv birliyi deyil. Əgər  orada Ümid, ADP, AMİP kimi partiyalar yoxdusa, burda Azərbaycan müxalifəti birləşdi demək mümkün deyil. Bir kəsimin birləşməsi prosesi qələbəyə gətirib çıxarmır. 2003-cü ildə də müxalifətin bir kəsimi birləşmişdi. 2005- ci ildə də müxalifətin bir kəsimi birləşmişdi. Yenə qələbə olmadı. Yəni format qələbə formatı deyil. Qələbə formatı üçün fərqli yanaşmalar lazım idi. Biz bunu 2011- ci ildə təklif etmişdik. 8 partiya +Ziyalılar Hərəkatı. Məsuliyyət siyasi partiyaların üzərində idi. Bu gün açıq desək, siyasi partiyalar məsuliyyəti üzərlərinə götürməyəcəklər.

- Amma bəyan edirlər ki, seçki təbliğatı üçün nə gərəkirsə, onu da Cəmil Həsənli üçün edəcəklər.

- Deyirlər, amma qeyri-mümkündür. Heç kim özünü aldatmasın.

- Bəs lap əvvəldən Milli Şura yarananda onun vahid namizədi Cəmil Həsənli olsaydı, onda necə olardı?

- Cəmil Həsənli ola bilməzdi. Ola bilməzdi deyə olmadı. Çünki mənim də söhbət etdiyim tərəflər var idi. Rüstəm İbrahimbəyovdan kənar mümkünmü? Hamı deyirdi ki, mümkün deyil. Layihəni qabaqcadan pozmaq mümkün deyildi. Onda bir araya gələ bilməzdilər. Cəmil Həsənli müxalifətin o kəsimini bir araya gətirə bilməzdi. Onu Rüstəm müəllim gətirə bildi bir araya.

- Cəmil Həsənlini özünüzə rəqib hesab edirsinizmi?

- Biz hər kəsin namizədlyinə hörmətlə yanaşırıq. O cümlədən Cəmil Həsənlinin də. Amma bizim rəqibimiz iqtidardır. Başqası yoxdur. Biz müxalifətə qarşı mübarizə aparmayacayıq. Çalışacağıq ki, müxalifətin hamısı  proseslərdə daha çox yer ala bilsin və seçicini hərəkətə gətirə bilsin.

- Rüstəm İbrahimbəyov qeyd edir ki, hakimiyyət Rusiya ilə anlaşdı deyə onun vətəndaşlıq problemi həll oluna bilmir...

- Hakimiyyət Rusiya ilə anlaşmasaydı , Rüstəm müəllimin işləri yaxşı gedəcəkdimi? Anlaşmasaydı, Rusiya Rüstəm müəlliminmi üzərində dayanacaqdımı? Rüstəm müəllimin məntiqindən bumu çıxır? Onda biz deyirik ki, bu Rusiyanın ipi ilə yasallanmayıb. O ipi Rusiya istədiyi vaxt çəkə bilər. Anlaşa bilərsə, Rusiyanın ən tezi anlaşa biləcəyi elə bu hakimiyyətdir. Çünki ondan yaxın qüvvə yoxdur. Amma anlaşa bilməyəcəksə, bu onun ehtiyat variantıdır. Rusiya üçün seçki günü yoxdur. Çünki özü qeyri demokratik olan bir ölkə bir demokratik proses üçün heç nə hesablamaz.

Mən hesab etmirəm ki, Rusiya ilə Azərbaycan hakimiyyəti hesablaşıb. Anlaşmayıb, anlaşa bilməyib. Proseslər hələ bundan sonra başlayır.

- Təhülükəli nə baş verə bilər?

- Hər şey. Mən bunun simptomlarını görürəm.  Mən bunları təsadüfi hesab etmirəm. Çox ciddi iddialar olar deyə indidən səsləndirmirəm. Bizi də gülləyə bilərlər. Rusiyanın əleyhinə gedənlərə də təhlükə törədə bilərlər. Aşırı şəkildə iqtidarın əleyhinə gedənləri görüb iqtidarın yanında da yer ala bilərlər. Artıq bunlardan bir böyüyü xəbərdarlıq üçün baş verdi. Çox böyük nəhəng bir proje olub. O projede Rusiya öz sözünü deyib. Bundan sonra da deyəcək. Putin boşuna gəlmədi. Və gedəndən sonra da boş durmadı.

- Hələ ki açıqlamırsız o böyük hadisəni?

- Yox, zaman gələcək açıqlayacam. Bir not edin altından xətt çəkin ki, bu böyük hadisə nədir.

- Bir vaxtlar iqtidarda nazir olan, indi həbsdə yatan Fərhad Əliyev açıqlama verir ki, mən seçkidə İlham Əliyevi dəstəkləyəcəm. Ümumiyyətlə, məntiqlə baxanda həbsdə yatan sabiq baş nazirin seçki açıqlaması iqtidar üçün nə qədər əhəmiyyətli ola bilər? Çünki hesab edirlər ki, iqtidarın bu məsələdə basqısı olub.

- Azərbaycan seçicisi realist seçicidir. Cəmiyyət ümumiyyətlə realist cəmiyyətdir. Seçici öz-özlüyündə belə bir sual verir. Əşi sənin proseslərə təsir imkanın olsaydı,  içəridən çıxardın. Sən öz azadlığını təmin edə bilmirsənsə, nədən söhbət gedir? Zaman- zaman bu resurlsar xərclənib. Rəsul Quliyevin timsalında xərclənib. Əli İnsanovun da timsalında oldu. Bu iqtidar üçün yox, Fərhad Əliyevin özü üçün lazımdır. Mən hesab etmirəm ki iqtidar verdirtdirib o açıqlamanı. Heç güman etmirəm. Fərhad Əliyev özü verib. O həbsdən sağ-salamat, sakit çıxmaq istəyir. 10 illik barəsində həbs verilən adamın barmaqla sayılası günləri qalıb. Əlavə problem istəmir.

- Seçkinin baş tutmasına sayılı günlər qalıb. Gözləntiləriniz nələrdir?

- Mən gözləntilərimi indidən deyə bilmərəm. Namizədlərin qeydiyyat məsələsi bitəndən sonra bu barədə aydın fikir yürütmək olar. Hələ indidən kimsə götürüb “Qafqazinfo”da aşağıdan  şərh yaza bilər ki, niyə bilmək olmaz ki, İlham Əliyev seçiləcək.  Seçilmək məsələnin birinci yox, onuncu tərəfidir. Kurs necə olacaq, proses hansı istiqamətə gedəcək, cəmiyyətin abu-havası necə olacaq və.s bütün bunların hamısını bilmək üçün qeydiyyat mərhələsi bitməlidir. Ondan sonra qəti söz demək olar ki, hakimiyyətin hansı kursu var.

Günel Türksoy